Eeuwenoud rood goud

Archeologisch onderzoek brengt 1000 jaar koperproductie in Congo-Brazzaville in kaart

Vandaag is koperwinning in Centraal-Afrika veelbesproken. Er was echter weinig geweten over de koperproductie het voorbije millennium. Archeoloog Nicolas Nikis vond dat in het uiterste zuiden van Congo-Brazzaville de ontginning en de productie van het rode goud al minstens 1000 jaar geleden aanving.

Eeuwenoud rood goud

Al vanaf de 10e eeuw

In zijn doctoraatsonderzoek onderzocht Nicolas Nikis de geschiedenis van de koperproductie in het Niaribassin, vlakbij de grens met de RDC.

“Historische bronnen maken melding van koperwinning vanaf de 16e eeuw. Op basis van archeologische opgravingen kunnen we aannemen dat koperontginning in sommige gebieden mogelijk al vanaf de 10e eeuw plaatsvond”, vertelt Nikis.

 

Lokale groepen versus exploitatie voor handel

Meer weten over de koperproductie, is ook meer weten over de bevolking van de regio doorheen de geschiedenis. Nikis identificeerde verschillende types van koperproductie doorheen het voorbije millennium. Deze konden elk in een duidelijk afgelijnd tijdvak gesitueerd worden. De winning gebeurde ookdoor verschillende groepen met diverse politiek-economische contexten.

Tussen de 13e en 15e eeuw bijvoorbeeld, waren de lokale bevolkingsgroepen actief in de mijnen. Koperproductie was een belangrijke spil in de economie van deze samenlevingen. De bevolking produceerde bijvoorbeeld ‘barettes’, koperen staafjes die als ruilmiddel werden gebruikt. Van de 15e tot de 17e eeuw, daarentegen, kwamen waarschijnlijk externe groepen tijdelijk naar de koperrijke regio, specifiek om het rode goud voor handelsdoeleinden te exploiteren.

 

Archeologisch en interdisciplinair veldwerk

Voor zijn onderzoek deed Nikis meerdere opgravingscampagnes. “Een van mijn indrukwekkendste ontdekkingen op het terrein was die van een intacte oven. Veel meer dan afvalresten van de productie, geeft dat een direct inzicht in de koperproductietechnieken.”

Nikis vond ook koperen objecten, en vergeleek ze met de met de referentiecollecties van het KMMA. “De nieuwe kennis heeft toegelaten om koperen voorwerpen die in de jaren 1950 werden verzameld, eindelijk beter te dateren en contextualiseren”, verduidelijkt de archeoloog.

 “De samenwerking met de Afrika-archeologen van het KMMA was vruchtbaar voor mijn onderzoek”, vertelt Nikis. “Ik kon hier bovendien interdisciplinair werken, zoals met Thierry De Putter, geoloog in het KMMA, om tot een beter begrip van proces van kopervorming te komen”.

 

Kopermijnen en politieke macht?

Nikis’ onderzoek werpt ook nieuwe onderzoekspistes op: wat is het verband tussen de kopermijnen en het politieke gezag in de regio? Een vervolgonderzoek zal nagaan of, eerder dan de fysieke en directe controle van de mijnen, niet vooral de controle van de handelsnetwerken daarin een sleutelrol speelde.

 

Het team tijdens opgravingen een paar kilometer ten zuiden van Mindouli
© P. de Maret 2013

 

‘Barettes’, koperen staafjes die als ruilmiddel werden gebruikt

 

 

Nicolas Nikis behaalde in september zijn doctoraat aan de ULB, met de steun van FNRS, het KMMA en het BELSPO-project EACoM