Politiek, vredesopbouw en digitale restitutie in Noordoost-Congo

Gevlochten hoed met verenbundels. Bambili, Bas-Uele, DRC [Boa/Babua]. Vroege 20ste eeuw.
 Verzameld op het terrein door A. Hutereau, 1912. Collectie KMMA Tervuren, EO.0.0.11712.

Dat is een centrale vraag van een nieuw onderzoeksproject van het KMMA samen met de universiteiten van Gent, Antwerpen en Uele (DRC).
 

Traditionele politieke cultuur

Het noordoosten van Congo werd getroffen door opeenvolgende gewelddadige conflicten en is geïsoleerd geraakt. Talrijke actoren strijden er om lokale politieke macht en legitimiteit.

In het lokale bestuur is er een duidelijke heropleving van gewoonterechtelijke macht, een vorm van machtsbeoefening die ten dele terug gaat op prekoloniale tradities, en die ook tijdens de koloniale en postkoloniale tijd bleef voortbestaan.

De wederopleving van die traditionele politieke cultuur gaat samen met een groeiende belangstelling voor het verleden en de materiële aspecten daarvan. Voorbeelden hiervan zijn de objecten die de status van traditionele chefs weergaven, zoals hoofdtooien, ceremoniële messen, of muziekinstrumenten.  

Door de koloniale verzamelwoede en politieke onrust verdwenen deze (en andere) rituele objecten uit de gemeenschappen. Een verlies dat lokaal, samen met een verlies aan voorouderlijke kennis, als een oorzaak van de huidige slechte toestand van de samenleving wordt ervaren.

Verloren erfgoed

Het project zal de hedendaagse Afrikaanse politieke cultuur onder de loep nemen. Onderzoek naar rituele objecten in de collectie van het KMMA en hun herkomst zal daarbij een nieuw licht werpen op het huidige discours rond autoriteit en legitimiteit in Noordoost-Congo.

‘Ten tweede onderzoeken we het potentieel van een herstel van de herinnering aan en de toegang tot dit verloren erfgoed, via digitale restitutie’, legt postdoctoraal onderzoeker Vicky Van Bockhaven uit, die het oorspronkelijke onderzoeksvoorstel bedacht. Kan kennis van de eigen culturele geschiedenis een positieve impact hebben op de collectieve eigenwaarde? Kan het terug in verbinding brengen van gemeenschappen met hun (gedeeld) verleden de vredesopbouw in de regio bevorderen?

Digitale restitutie?

De digitale restitutie is heel breed opgevat in het project, al ligt de concrete vorm ervan nog open. ‘We willen tijdens veldwerk samen met de belanghebbenden bekijken wat wenselijk en haalbaar is, en digitale producten uitwerken die nauw aansluiten bij bestaande infrastructuren en media, zoals smartphones of radio- en tv-kanalen’, verduidelijkt historicus en projectcoördinator Hein Vanhee.

‘Het digitaal traject is onder meer bepaald door de huidige juridische belemmeringen voor fysieke teruggave, maar tegelijk is het ook bedoeld om de weg voor te bereiden voor de daadwerkelijke terugkeer van objecten in de toekomst. Uit het grondige overleg met betrokken partners hopen we namelijk een model te kunnen ontwikkelen voor duurzame materiële restituties in de toekomst’, aldus nog Hein Vanhee.

Chef Constant Ngbatanadu, chef van de hoofdij Wando. Dungu, Haut-Uele, DRC.
Beeld uit een video- interview door V. Van Bockhaven, november 2017.

Objecten die de status van traditionele chefs weergaven, zoals hoofdtooien, ceremoniële messen, of muziekinstrumenten
(EO.0.0.8554)

Objecten die de status van traditionele chefs weergaven, zoals hoofdtooien, ceremoniële messen, of muziekinstrumenten
(EO.0.0.14996)

Objecten die de status van traditionele chefs weergaven, zoals hoofdtooien, ceremoniële messen, of muziekinstrumenten (MO.0.0.11550)