Hitte en droogte vertragen groei van tropische bomen

De stamgroei van tropische bomen, zoals deze Afrormosiaboom in het biosfeerreservaat Yangambi  (DR Congo), neemt af in jaren met een warmer en droger droogteseizoen dan normaal. © Axel Fassio/CIFOR

Lange tijd gingen ecologen ervan uit dat tropische bomen geen jaarringen vormen omdat boomgroei er continu doorgaat zonder onderbrekingen in een koud seizoen, zoals bij ons. Maar de laatste decennia is de vorming van jaarringen bij honderden tropische boomsoorten aangetoond. Hoofdauteur prof. Pieter Zuidema van de universiteit van Wageningen: “Voor het eerst krijgen we een beeld van hoe de groei van bomen in de hele tropische regio reageert op klimaatschommelingen.”

Co-auteur dr. Hans Beeckman van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika: “Tropische bossen bestaan uit grote hoeveelheden koolstof en blijven bovendien elk jaar opnieuw een aanzienlijk deel van onze CO₂ uitstoot afvangen dankzij de groei van bomen. Ter ondersteuning van klimaatbeleid moeten we goede gegevens hebben over boomgroei. Bomen zelf zijn een soort sensoren die informatie over schommelingen van het klimaat opslaan: een patroon van jaarringen op een doorsnede van de stam laat zich lezen als een opeenvolging van omstandigheden die groei bevorderen of juist afremmen. Dergelijke data van hoge kwaliteit zijn zeer gezocht: ze zijn essentieel om een goed zicht te krijgen op de gezondheid van tropische bossen.” Voor dit internationaal samenwerkingsverband leverden co-auteurs van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren onderzoeksmateriaal uit zowel regenwouden als droge bostypes aan, onder de vorm van reeksen van jaarringbreedtes.

Vastlegging van CO₂

Het onderzoek leert ons meer over de grote schommelingen in de opname van CO₂ door de wereldwijde tropische vegetatie. Pieter Zuidema: “Uit modelsimulaties blijkt dat tropische vegetatie in warmere of drogere jaren minder groeit en dus minder CO₂ uit de atmosfeer opneemt. Maar daadwerkelijke metingen van de vegetatiegroei ontbraken vooralsnog. Onze resultaten leveren dus empirische ondersteuning voor deze wereldwijde modellen.”

De auteurs waren verrast door het resultaat dat het klimaat in het droge seizoen een sterker effect had op de boomgroei dan in het natte seizoen. Co-auteur Valerie Trouet van de universiteit van Arizona, en voormalig onderzoeker aan het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika: “Het was bekend dat de fotosynthese en de houtproductie van tropische bomen over het algemeen een piek vertonen in het natte seizoen. Maar waarom zijn de jaarlijkse schommelingen in de groei van de stam dan afhankelijk van het droge seizoen? Deze vaststelling stelde ons voor een raadsel. Onze verklaring is dat er langer water beschikbaar is in jaren met nattere of koelere droge seizoenen. Het groeiseizoen is dan in feite langer, en dat leidt tot meer groei van de stam.”

Ontbrekende gegevens

Dit onderzoek levert een belangrijke hoeveelheid nieuwe jaarringgegevens uit de tropen. Pieter Zuidema: “Op wereldkaarten met de locaties van jaarringonderzoeken zie je een gat in het midden, in de tropen. Ons netwerk zet tropische studies op de kaart.” 

Mélissa Rousseau van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika: “Zelfs in het regenwoud kan het geheugen van bomen ontcijferd worden door een grondige analyse van het hout tussen merg en schors. Met het oog op jaarringanalyse hebben we een volledig uitgerust laboratorium geïnstalleerd in Yangambi in het evenaarsgebied van Congo. Dit wordt gebruikt door Congolese en internationale onderzoekers”.

Klimaatverandering

Door de opwarming van de aarde zal de temperatuur op de onderzochte plaatsen in de toekomst naar verwachting met 0,5 graad per decennium stijgen. De auteurs verwachten dat deze opwarming de negatieve effecten van warmere en drogere droogteseizoenen op de boomgroei zal verergeren. Als langzamere groei het risico op boomsterfte vergroot, kan het vaker gebeuren dat tropische vegetatie een bron van CO₂ wordt in plaats dat het dit broeikasgas opneemt.

Een eerdere studie gepubliceerd in Nature met dr. Wannes Hubau (Koninklijk Museum voor Midden-Afrika) als hoofdauteur leverde reeds bewijs dat de gevreesde omschakeling van de ongestoorde tropische bossen ter wereld van een koolstofput naar een koolstofbron, reeds is begonnen.

Jaarringenonderzoek in het laboratorium van Yangambi, DR Congo. © Axel Fassio/CIFOR

Jaarringenonderzoek in het laboratorium van Yangambi, DR Congo. © Axel Fassio/CIFOR

Houtstaalname met speciale houtboren voor het jaarringenonderzoek. © Mélissa Rousseau

Houtstaalname met speciale houtboren voor het jaarringenonderzoek. © Mélissa Rousseau

Houtstaalname met speciale houtboren voor het jaarringenonderzoek. © Félix Laurent