Vroeg-twintigste-eeuwse koloniale verzamelpraktijken tegen het licht

Een nieuw perspectief op de Hutereau-collectie

Vanuit het perspectief van Congolese chef Maroka bestudeert antropologe Hannelore Vandenbergen voor haar doctoraat de Hutereau-collectie, verzameld door een Belgische expeditieleider in Belgisch Congo voor het Tervurense museum. Bedoeling is om nieuw licht te werpen op de vroeg-twintigste-eeuwse koloniale verzamelpraktijken.

Chef Maroka

Chef Maroka op een tipoi in “Belgische stijl”, zoals het Iteni, een participant in het onderzoek, het formuleert. Foto uit de Hutereaucollectie, AP.0.0.11982

 

Armand Hutereau
Militair portret van Armand Hutereau, genomen in 1909. HP.1959.29.183

Internationale verzamelwoede

De voormalige militair Armand Huterau werd tussen 1911 en 1913 naar Noordoost-Congo gestuurd om het Museum voor Belgisch Congo in Tervuren (nu AfricaMuseum) te 'verrijken' met unieke etnografische objecten uit de kolonie. Deze onderneming wedijverde met andere grote verzamelexpedities van het American Museum of Natural History (1909-1915) en van het Volkenkunde Museum in Berlijn (1907-1908).

Hutereau keerde terug met niet minder dan 8.000 voorwerpen, waaronder tal van bijzondere muziekinstrumenten, potten en beelden, maar ook vele foto’s, films en geluidsopnames. De collectie bevat uniek Congolees erfgoed en is daarom wereldbekend.

 

Chef Maroka

Hannelore Vandenbergen centreert haar onderzoek echter niet rond de Belgische ‘verzamelaar’, maar rond de Congolese leider Maroka. Chef Maroka leefde van 1884-1927 in Faradje, een stadje in de provincie Haut-Uélé in de huidige de Democratische Republiek Congo (DRC), waar de leden van de Hutereau-expeditie (en andere wetenschappelijke expedities) hem meerdere malen ontmoetten en fotografeerden. Door bewust niet in te zoomen op de Europese expeditieleider, beproeft dit onderzoek het eurocentrisme in westerse geschiedenissen.

“Ik botste toevallig op enkele foto’s van Maroka tijdens mijn onderzoek in de archieven, en vond zijn naam terug in enkele rapporten. Hoewel hij zichtbaar aanwezig was in de collectie, ontbrak hij volledig in de koloniale geschiedschrijving over de expeditie”, vertelt Hannelore Vandenbergen. “Zo zijn er heel veel aanwijzingen in de collectie, die nooit eerder belicht zijn maar wel een grote betekenis hebben voor de Congolese geschiedenis en voor de hedendaagse overlevering.” Vanuit een veelzijdige focus op de charismatische chef, houdt Vandenbergen de collectie Hutereau en de vroeg twintigste-eeuwse koloniale verzamelpraktijken tegen het licht.

 

Parochiezaal in Faradje
Een expositie en jongerenatelier in parochiezaal in Faradje. Samenwerking met de ngo Apru en een geschiedenisleerkracht die gidst. © Hannelore Vandenbergen 2017.

Getuigenissen van vandaag

Door ontmoetingen en gesprekken met Congolese nazaten van Maroka, verweeft de historica ook getuigenissen van vandaag met de verhalen uit het verleden. Daarbij komen mondelinge herinneringen, foto’s en objecten samen.

Vanuit een postkoloniale invalshoek zoekt ze naar nieuwe samenwerkingen voor onderzoek en tentoonstellingen over collecties die in het koloniale verleden tot stand kwamen. “Na het weerzien van enkele foto’s van objecten uit de Hutereau-collectie, werd er bijvoorbeeld in de parochiezaal in Faradje een tentoonstelling georganiseerd en een geschiedenisatelier voor jongeren. Ook werd de wens uitgesproken om een cultuurcentrum op te richten”, licht Vandenbergen toe.

 

Faradje
Zicht op Faradje centrum. De bus komt van aan de grens met Zuid-Sudan. © Hannelore Vandenbergen 2017

De Hutereau-expeditie

Tot slot legt dit onderzoek ook onderbelichte aspecten van de Hutereau-expeditie van 1911-1913 bloot. Uit de correspondentie van de expeditieleden blijkt onder meer dat de onderlinge samenwerking niet van een leien dakje liep. “Veel aandacht is er ook voor de ontmoetingen tussen de expeditieleden en de Congolese bevolking tijdens hun tocht doorheen Noord-Oost-Congo. Zo stelt zich de vraag of de expeditieleider als 'vriendelijke leider' kan gezien worden, zoals hij door een landgenoot werd beschreven, dan wel als sasa-moka, Lingala voor ‘een beetje moordend’”, aldus nog Vandenbergen.

 

Hannelore Vandenbergen presenteert haar doctoraatsonderzoek, in het kader van het CongoConnect project, in de lente van 2021.

Meer info

Over het CONGOCONNECT project

Over de muziekinstrumenten en foto’s in the Hutereau-collectie

De collectie database