Spreekwoordendeksels uit Neder-Congo

De spreekwoordendeksels waren vroeger in gebruik in Neder-Congo en in de enclave Cabinda. Ze werden versierd met verschillende gesculpteerde afbeeldingen die tal van bekende spreuken uit de regio illustreerden. Vooral de Woyo gebruikten en maakten ze, maar ze waren ook in zwang bij naburige volkeren.

Zowel mannen als vrouwen gebruikten de deksels. Het houtsnijwerk, uitgevoerd in verscheidene houtsoorten, was echter voorbehouden aan de mannen. Sommigen onder hen verwierven een grote faam. Mensen kwamen soms van ver en telden een stevige prijs neer voor een deksel van de hand van een getalenteerde kunstenaar.

De deksels werden voor vele doeleinden gebruikt, maar in de eerste plaats waren ze bedoeld om uiting te geven aan een gedachte, een verwijt of een mening. Het deksel werd dan op de pot gelegd waarin het eten werd opgediend. Ze dienden immers voornamelijk om kleine of grote geschillen in een gezin op te lossen.

Reeds in de jaren 1950 raakten de deksels in onbruik. Sommige verzamelaars brachten grote aantallen ervan mee en noteerden ook de betekenis van de gesculpteerde motieven, de naam van de houtsnijder of de gebruikte houtsoort. Hoewel we een aantal iconografische geheimen hebben kunnen ontrafelen, blijft het erg moeilijk om de exacte betekenis van de deksels te achterhalen. De betekenis van de spreekwoordendeksels kan immers verschillen volgens de context. Anderzijds kunnen meerdere spreuken voorgesteld worden aan de hand van dezelfde afgebeelde symbolen.

Julien Volper
Bittremieux, L. 1934. ‘Symbolisme in de negerkunst of beeldspreuken der bawoyos’, Congo V-2 : 168-204.

Cornet 1980. , Pictographies woyo. Milan: éditions Quaderni Poro 2.

Kerremans, R. 1972. Étude d’une collection de couvercles woyo. Mémoire de Licence, Université Libre de Bruxelles.

Vancoillie, S. 2000. Bijdrage tot de studie van de spreekwoorddeksels van de Woyo. Mémoire de Licence, Rijksuniversiteit Gent.