RMCA publications

Het is in 1890 dat de Kwango-regio ingelijfd werd bij de Congo Vrijstaat en het 12e district werd. Het tracé van de grens met het Portugese Angola, beetje bij beetje tot stand gekomen door een reeks bilaterale akkoorden, doorkruist de vroegere regio's van de Kongo-, Lunda-, Yaka- en Chokwe-koninkrijken. Deze vormen een geheel door hun culturele, historische en commerciële banden.
Kwango is meer dan het beeld dat ons vaak wordt voorgespiegeld van een mono-etnische streek, bevolkt door Yaka. Het is immers een mozaïek van volkeren met vaak complexe verhoudingen. Dit netwerk leidde tot een buitengewone culturele en artistieke rijkdom, waarvan dit werk wil getuigen door verschillende – vaak unieke - kunstobjecten en muziekinstrumenten voor te stellen die grotendeels uit de KMMA-collecties komen.
Sinds de oprichting van de pre-koloniale entiteiten tot op de dag van vandaag, heeft de socio-politieke en administratieve organisatie van Kwango zich beetje bij beetje gevormd over de bijzonderheden van deze etnische samenstelling heen. Door te putten in de – grotendeels onuitgegeven – archieven, beschrijft de kroniek van deze evolutie op een analytische manier de progressieve uitwerking van dit structureel institutionele kader, in het bijzonder vanaf 1890. Op deze manier werd duidelijk gemaakt dat het systeem sterk doordrongen bleef van de traditionele macht, ondanks de koloniale verovering die maar niet ophield dit te vermommen. De opbouw en de socio-politieke hiërarchisering ervan – die vandaag de dag bijna niks meer voorstelt – worden tegelijkertijd voorgesteld als rijkdom en obstakel voor de ontwikkeling van Kwango.
Kwango wordt immers tot op heden nog altijd beschouwd als een van de arme streken die er niet in zullen slagen de snelle opmars van de decentralisatie, zoals verordend in de Grondwet van 2006, te integreren. Er was hiertoe al een poging in 1960, zonder succes. Kwango is excentrisch gelegen in het zuidelijke deel van de huidige provincie Bandundu. Het lijkt louter een doorgangsplek te zijn voor het wegverkeer tussen Kinshasa, Kwilu en de Kasaï-provincies in het oosten.
Op administratief en economisch vlak lijkt Kwango niet in evenwicht door zowel zijn morfologie als zijn ligging: een kleine uitstulping in het noordwesten, in de buurt van de ontwikkelingspolen Kinshasa en Kikwit, met inbegrip van de hoofdstad Kenge; een grote uitstulping in het zuidoosten in Angola, blootgesteld aan de politieke gebeurtenissen in dit land.
Onbestaande op industrieel vlak, haalt Kwango het grootste deel van zijn bestaansmiddelen uit landarbeid, veeteelt en de pluk. De bevoorrading van de hoofdstad was lange tijd een economische uitlaatklep voor de producenten en men verwacht dat de sanering van de wegeninfrastructuur een nieuwe boost zal betekenen voor de commercialisering van de landbouwproducten.
Ten slotte zijn de school- en gezondheidsstructuren tot bloei gekomen vanaf het midden van de jaren 70, maar ze blijven kwetsbaar: ze dragen immers nog de sporen van de politieke crisis en de economische verpaupering waaronder het land gebukt ging.
De socio-economische heropleving van deze regio, die nog vele troeven in handen heeft, hangt deels af van haar functie als katalysator van de lokale krachten.
Dit boek wil de kennis over het huidige Kwango-district analyseren en in kaart brengen, zowel wat betreft de natuurlijke rijkdommen als de menswetenschappen, met aandacht voor de rijkdom en de complexiteit van deze verschillende dimensies.

***

C'est en 1890 que la région du Kwango fut annexée à l'État indépendant du Congo et devint son 12e district. Le tracé de la frontière avec l'Angola portugais, progressivement déterminé par une série d'accords bilatéraux, traverse les anciens espaces des royaumes kongo, lunda, yaka et chokwe, unis par des liens culturels, historiques et commerciaux.
Au-delà de l'image souvent véhiculée d'une contrée monoethnique peuplée de Yaka, le Kwango est, en effet, constitué d'une mosaïque de peuples aux relations parfois complexes. Ce maillage a donné lieu à un foisonnement culturel et artistique étonnant, dont cet ouvrage entend témoigner en présentant nombre d'objets d'art et d'instruments de musique souvent uniques au monde, issus, pour la plupart, des collections du MRAC.
L'organisation sociopolitique et administrative du Kwango, depuis la constitution des entités précoloniales jusqu'à ce jour, s'est tissée progressivement par delà les particularités de cette configuration ethnique. La chronique de cette évolution décrit de manière analytique, en puisant dans des sources d'archives en grande partie inédites, l'élaboration progressive de ce cadre institutionnel structurel, particulièrement à partir de 1890. Ainsi est mise en lumière la persistance d'une forte imprégnation du pouvoir traditionnel, malgré la conquête coloniale qui n'eut de cesse de le travestir. Sa construction et sa hiérarchisation sociopolitique – aujourd'hui en ruines – se présentent à la fois comme une richesse et un obstacle au développement du Kwango.
Car le Kwango continue aujourd'hui d'être classé parmi les régions pauvres qui ne pourront pas, comme lors de l'expérience tentée au début des années 1960, intégrer la marche rapide de la décentralisation décrétée dans la Constitution de 2006. Couvrant la partie sud de l'actuelle province du Bandundu où il occupe une position excentrée, le Kwango semble ne constituer qu'un espace de passage pour le transport routier entre la ville de Kinshasa, le Kwilu et les provinces du Kasaï à l'Est.
Au plan administratif et économique, il apparaît déséquilibré, du fait à la fois de sa morphologie et de sa localisation : une petite poche au nord-ouest à proximité des pôles de développement que constituent Kinshasa et Kikwit et intégrant Kenge son chef-lieu ; une grande poche au sud-est, enfoncée dans l'Angola et exposée aux aléas de ses événements politiques.
Inexistant au plan industriel, le Kwango tire la majeure partie de ses ressources du travail de la terre, de l'élevage et des produits de la cueillette. L'approvisionnement de la capitale a longtemps constitué une soupape économique pour les producteurs, et l'on attend que la réhabilitation des infrastructures routières donne un nouveau dynamisme à la commercialisation des produits agricoles.
Enfin, les structures scolaires et sanitaires se sont multipliées à partir du milieu des années 1970, mais celles-ci restent fragiles, encore marquées par la crise politique et la paupérisation économique qui ont frappé le pays.
De sa capacité à catalyser les forces locales dépend en partie le redressement socio-économique d'une région qui n'a pas encore dévoilé tout son potentiel.
Ce livre entend offrir une analyse et un état des lieux des connaissances relatives à l'actuel district du Kwango, tant au niveau des sciences naturelles que des sciences humaines, dans la richesse et la complexité de ces multiples dimensions.

***

The Kwango region was annexed in 1890 to the Congo Free State, becoming its 12th district. The border with Portuguese Angola, gradually determined through a series of bilateral agreements, crosses the former areas of the Kongo, Lunda, Yaka, and Chokwe kingdoms, and which are bound by cultural, historical, and commercial ties.
A far cry from the usual image of a monolithic land inhabited by the Yaka, Kwango is in fact a mosaic of peoples with sometimes-complex relationships. This interplay has brought forth an astounding cultural and artistic proliferation, the results of which will be featured in this book. Most of the objets d'art and musical instruments, often found nowhere else on the planet, belong to the collections of the RMCA.
The socio-political and administrative organisation of Kwango, from the creation of pre-colonial entities to the present day, gradually took shape beyond the reach of the peculiarities of this ethnic configuration. Recounted analytically using data from still-unpublished archive material, the tale of its creation describes the progressive elaboration of this structural institutional framework, especially from 1890. It highlights the persistence of strong influences from traditional powers, despite the colonial conquest's unrelenting attempt to disguise this. Its construction and socio-political – now in ruins – is both an asset and an obstacle to Kwango's development.
Today, Kwango continues to be counted among the poor regions that are unable to keep up with the pace of the decentralisation decreed in the 2006 Constitution. It had already suffered a similar fate in the early 1960s. Covering the southern portion of the current province of Bandundu, where it occupies an off-centre position, Kwango seems to serve merely as a passage for road transport between the city of Kinshasa, Kwilu, and the Kasai provinces in the east.
Kwango appears imbalanced on the administrative and economic levels owing to its shape and location. It has a small pocket in the northwest, close to the booming centres of development that are Kinshasa and Kikwit, and including its capital, Kenge; the rest of the district in the southeast is a large pocket dipping into Angola and exposed to that country's political events.
Absent on the industrial scene, Kwango earns most of its resources from farming, livestock, and harvested products. Supplying the capital has long been an economic valve for producers, and the rehabilitation of road infrastructure is expected to breathe new life into agricultural trade.
Finally, school and health structures have increased since the mid-1970s but remain fragile, marked by the political crisis and economic pauperisation that have struck the country.
The socio-economic recovery of this area that has yet to display its full potential will depend in part on its capacity to catalyse its own strengths.
This book seeks to provide an analysis and overview of available knowledge on the current district of Kwango, in both the natural and social sciences, and in the wealth and complexity of these many dimensions.
Freely available at this link