KMMA publicaties

Située aux confins nord de la République démocratique du Congo, avec la rivière Ubangi formant sa frontière naturelle avec la République centrafricaine, la province du Nord-Ubangi s'étend sur 56 644 km2. Jusqu'à l'indépendance du pays en 1960, son espace était occupé par de petits villages autour de Molegbe, siège du diocèse catholique. C'est une région rurale habitée par un peu plus d'un million d'habitants occupés par des activités agricoles, de pêche, de chasse et de petit commerce. Si ce n'était l'avènement au pouvoir de Mobutu, elle serait demeurée un arrière-pays en périphérie. En accédant à la tête de l'État congolais en 1965, Mobutu entama une restructuration locale qui aboutit à la création en 1977 du nouveau district du Nord-Ubangi en faveur duquel il avait soutiré aux anciens districts de l'Ubangi et de la Mongala les territoires où ses frères ethniques étaient représentatifs en nombre.
On a tendance à limiter l'occupation du Nord-Ubangi aux Ngbandi, on trouve en fait bien d'autres groupes dans la province : les Ngbaka, Banda, Ngombe, Mbanza et Pagebete (dits aussi Gezons). Mais il est vrai que les Ngbandi qui s'étendent de la rivière Dua au sud dans le territoire de Businga jusqu'au nord-est chez les Lite-Bala du secteur Wapinda dans le territoire de Yakoma occupent à eux seuls plus de la moitié de la province. Davantage que favoriser les Ngbandi, Mobutu chercha alors à élever ses propres origines, à la fois lignagères et familiales restreintes comme pour mieux les assumer. La construction de Gbado-Lite commença dès 1967 sur la terre natale de ses parents qui appartenaient au clan Lite-Nyama (ou Lite de la savane), distincts des Lite-Bala (ou Lite de la forêt). Les différentes branches au sein des mêmes clans se reconnaissent aux spécificités locales (intonations linguistiques, mots additionnels de vocabulaire…) liées à leur propre histoire et à leur dispersion géographique. Cette monographie tente de les identifier, en tout cas les principaux.
Gbado-Lite fut rapidement dotée d'infrastructures urbaines et industrielles : Mobutu eut réellement l'ambition d'en faire la nouvelle capitale du Zaïre et le siège de toutes les institutions du pays. Aussi inattendue et rapide fut son ascension, aussi fulgurante fut sa déchéance. Les pillages qui suivirent la chute de Mobutu en mai 1997 furent particulièrement marqués à Gbado-lite où depuis des années le luxe côtoyait le dénuement. C'est tout le patrimoine local de Mobutu et les infrastructures qui y passèrent. Aujourd'hui, l'économie de Gbado-lite est presqu'éteinte mais la fin du régime et la mort de son fondateur n'auront pas fait disparaître l'entité politico-administrative du Nord-Ubangi, devenue depuis lors une province. Au milieu des vestiges, là où le spectre de Mobutu se balade toujours, les habitants se débrouillent. Dans le centre, quelques entreprises dans les domaines des télécommunications notamment fonctionnent, des parcelles d'anciennes plantations sont exploitées de manière artisanale, et l'on note des activités forestières. Quant au commerce à Gbado-Lite et dans la région, il n'a jamais cessé : celui, frontalier, avec la RCA mais aussi, en interne, depuis et vers Yakoma et Businga. Orienté davantage vers la Centrafrique que vers son pays, le Nord-Ubangi est emblématique des zones enclavées aux extrémités du pays.
En somme, le poids de son histoire récente étroitement liée à Mobutu et à son dispositif de pouvoir se ressent toujours à travers le vécu de la province et dans les relations que celle-ci entretient avec le pouvoir national.

***
De provincie Nord-Ubangi strekt zich uit over een oppervlakte van 56 644 km2 in het uiterste noorden van de Democratische Republiek Congo; de rivier Ubangi vormt haar natuurlijke grens met de Centraal-Afrikaanse Republiek. Tot de onafhankelijkheid van het land in 1960 was de streek bezaaid met kleine dorpen rond Molegbe, zetel van het katholieke bisdom. Het is een landelijke streek met iets meer dan één miljoen inwoners, die leven van de landbouw, visvangst, jacht en kleinhandel. Was Mobutu niet aan de macht gekomen, dan zou het een achterland gebleven zijn in de periferie. Toen hij staatshoofd werd van Congo in 1965 begon Mobutu aan een lokale herstructurering, die in 1977 leidde tot de oprichting van het nieuwe district van Nord-Ubangi. Hiervoor had hij van de voormalige districten Ubangi en Mongala de territoria afgetroggeld waar zijn etnische broeders in groten getale aanwezig waren.
Als we het hebben over bevolking, zijn het vaak enkel de Ngbandi die als inwoners van Nord-Ubangi worden vermeld; er zijn echter nog tal van ander bevolkingsgroepen: de Ngbaka, Banda Ngombe, Mbanza en Pagebete (ook Gezons genaamd). Het is natuurlijk wel zo dat de Ngbandi, die verspreid leven van de rivier Dua in het zuiden in het Businga-gebied tot het noordoosten bij de Lite-Bala van het district Wapinda in het Yakoma-gebied, alleen al meer dan de helft van de provincie bevolken. Mobutu's bedoeling was niet zozeer de Ngbandi te bevoordelen maar eerder zijn eigen roots, zowel wat betreft zijn afstamming als zijn dichte familie, tot een hogere rang te verheffen, alsof hij deze dan beter zou kunnen accepteren. Vanaf 1967 werd Gbado-Lite opgebouwd op de geboortegrond van zijn ouders, die tot de Lite-Nyama-clan behoorden. Deze laatsten werden ook ‘Lite van de savanne' genoemd, om hen te onderscheiden van de Lite-Bala (of ‘Lite van het woud'). We kunnen de verschillende takken binnen dezelfde clans herkennen aan lokale specificiteiten (linguïstische intonaties, bijkomende woordenschat …), gelinkt aan hun eigen geschiedenis en geografische spreiding. Deze monografie probeert die specifieke kenmerken te identificeren, op zijn minst de belangrijkste ervan.
In Gbado-Lite werd al snel industriële en stadsinfrastructuur aangelegd: Mobutu had echt de ambitie er de nieuwe hoofdstad van Zaïre en de zetel van alle instellingen van het land van te maken. Zijn onverwachte en snelle opgang werd echter gevolgd door een al even bliksemsnelle ondergang. De plunderingen die volgden op de val van Mobutu in mei 1997 waren bijzonder voelbaar in Gbado-Lite, waar grote luxe en armoede naast elkaar bestonden. Mobutu's lokale bezittingen en infrastructuur moesten er helemaal aan geloven. Vandaag is de economie van Gbado-Lite bijna uitgedoofd maar het einde van het regime en de dood van zijn grondlegger betekende niet noodzakelijk het einde van de politiek-administratieve entiteit van Nord-Ubangi, dat sindsdien een provincie is geworden. Te midden van de overblijfselen, daar waar Mobutu's spookbeeld noch altijd rondwaart, houden de inwoners stand. In het centrum zijn enkele telecombedrijven werkzaam en worden percelen van vroegere plantages op artisanale wijze bebouwd. Er wordt eveneens aan bosbouw gedaan. En wat betreft de handel in Gbado-Lite en in de regio, deze is nooit opgehouden te bestaan: er is de handel aan de grens met de Centraal-Afrikaanse Republiek, maar ook de interne transacties, van en naar Yakoma en Businga. Meer gericht op de Centraal-Afrikaanse Republiek dan op zijn eigen land, staat Nord-Ubangi symbool voor alle enclave-zones aan de rand van het land.
Kortom, de recente geschiedenis, die nauw gelinkt is aan Mobutu en zijn machtsapparaat, weegt nog altijd zwaar door op wat de provincie heeft meegemaakt en op haar verhouding tot de nationale overheid.

***

Found in the northern limits of the Democratic Republic of the Congo, with the Ubangi river forming its natural boundary with the Central African Republic, the province of Nord-Ubangi covers a surface of 56,644 km2. Until the country's independence in 1960, the area was occupied by small villages around Molegbe, the seat of the Catholic diocese. It is a rural region with a population of a little over one million, and where the main activities are farming, fishing, hunting, and small-scale trading. Had it not been for Mobutu's rise to power, it would have remained a minor hinterland. Once he became Congo's head of state in 1965, Mobutu launched a local reconstruction that would lead to the creation, in 1977, of the new district of Nord-Ubangi. Territories from the former districts of Ubangi and Mongala, where his ethnic kin had a strong presence, were transferred to the new district.
Despite the tendency to describe Nord-Ubangi as being occupied by the Ngbandi, several other groups are found in the province: Ngbaka, Banda, Ngombe, Mbanza, and Pagebete (also called Gezons). That said, the Ngbandi, found from the Dua river in the south in Businga territory to the north-east among the Lite-Bala of the Wapinda sector in Yakoma territory, occupy more than half of Nord-Ubangi. Beyond simply favouring the Ngbandi, Mobutu sought to promote his origins, in both his broad lineage and his closer familial ties, as if to take better ownership of them. The construction of Gbado-Lite began in 1967 on his parents' land of birth. They belonged to the Lite-Nyama (or Lite of the savannah) clan, a group distinct from the Lite-Bala (or Lite of the forest). Different branches of the same clans are distinguished by local characteristics such as linguistic intonations or differences in vocabulary, stemming from their specific histories and geographic distribution. This monograph attempts to identify at least the main ones.
Gbado-Lite soon acquired urban and industrial infrastructure: Mobutu nursed a genuine ambition to turn it into the new capital of Zaire and the seat of all of the country's institutions. His unexpectedly sharp rise to power was matched by the swiftness of his decline. The pillaging that followed Mobutu's fall in May 1997 was particularly marked in Gbado-Lite, where excess stood alongside deprivation for years. All of Mobutu's local heritage and infrastructure were affected. Today, Gbado-Lite's economy has been all but snuffed out, but the end of the regime and the death of its founder has not led to the disappearance of the politico-administrative body of Nord-Ubangi, now a province. Its residents get by amidst the ruins, where the ghost of Mobutu still lingers. Some firms – from the telecommunications sector in particular – still operate in the centre, a few patches of former plantations are worked on a small scale, and there is some forestry activity. Trade in Gbado-Lite and the region has remained active, both across the border with the CRA and domestically to and from Yakoma and Businga. With its sights set more upon the CRA than on its own nation, Nord-Ubangi is emblematic of the remote areas at the country's limits.
The weight of its recent history, tightly entwined with Mobutu and his power structures, can still be felt throughout the province and its relationships with national authorities.
Gratis beschikbaar via deze link