Songye-beeld

09.11.2021

  • Inventarisnummer EO.1980.2.492
  • Collectie Jeanne Walschot (1896-1977), antiquair, Brussel, voor 1930
  • Uitgebreide tentoonstellingsgeschiedenis
  • Gelegateerd aan het museum door Walschot via Huguette Van Geluwe (conservator van het museum) in 1977 (ingeschreven in 1980) 

Lacunes in de herkomst

Dit beeld belandde in 1980 in de collecties van het museum via het legaat van de Brusselse kunsthandelaar en -verzamelaar Jeanne Walschot, die in 1977 was overleden. De periode van drie jaar tussen haar overlijden en de opname in de museuminventaris is onder meer te verklaren door de grote omvang van deze collectie: ze telde meer dan 3000 objecten en archieven.

Walschot bracht deze collectie gedurende de twintigste eeuw in België samen, van aan de Eerste Wereldoorlog tot het begin van de jaren 1970. De kunsthandelaar baatte een winkel uit in het centrum van Brussel, die was uitgegroeid tot een internationaal bekend adres voor Congolese objecten.  Walschot kocht ook voorwerpen aan via zoekertjes aan oud-kolonialen en bezocht actief de plekken waar zij circuleerden.

Zoals voor vele andere objecten uit privéverzamelingen die zich nu in de museumcollectie bevinden, is er jammer genoeg geen enkele informatie over de context waarin dit beeldje werd verworven in Congo. 

De beperkingen van vergelijkend onderzoek

Vergelijkende studies van de stijl, iconografie, materialen, enzomeer van soortgelijke, beter gedocumenteerde stukken kunnen niettemin leiden tot een relatieve identificatie van objecten zonder herkomstgegevens. Door de gelijkenis met verschillende mankishi- beelden (rituele objecten) die de Hongaarse antropoloog Emil Torday tijdens een missie in Congo in 1907 verwierf, kon voor dit beeldje de beeldhouwstijl van de Tempa, een cultuurgroep binnen de Songye, bevestigd worden.

Torday verwierf twee van de beelden, die nu in het British Museum worden bewaard, in het dorp Okitulonga aan de Sankuru-rivier, in de regio van de Tempa en aanverwante volkeren (Baeke 2004: 26). Toch kan uitsluitend op basis van deze socio-geografische aanwijzingen die uit vergelijking naar voor komen de herkomst van dit beeld uit het museum van Tervuren niet met zekerheid afgeleid worden.

tempa standbeeld
Tempa-sculptuur verworven in de regio van de Sankuru. Aangekocht door het British Museum in 1908 van Norman Heywood Hardy, die Emil Torday tijdens zijn expeditie in Kasaï (Congo) in 1907 vergezelde. British Museum, inv. Af1908,0622.164 © The Trustees of the British Museum.

 

Het is overigens ook geweten – en dat blijkt in het bijzonder uit de archieven van Torday (zie de illustratie hieronder) – dat Songye-beelden soms over lange afstanden naar andere streken werden overgebracht. Ze werden in andere regio’s eigendom van culturele groepen met andere rituele gebruiken.

 

De Kuba-koning Kot aPe met vier Songye-standbeelden
Emil Torday (1875-1931), De Kuba-koning Kot aPe met vier Songye-standbeelden in zijn bezit in Nsheng, République démocratique du Congo.
Inv. Af,Ca144.72 © The Trustees of the British Museum

 

Een geschiedenis in beeld

Hoewel het zelden voorkomt om buiten het museum archieven te vinden die meer informatie bevatten over de geschiedenis en oorsprong van voorwerpen in de collecties, is het soms toch mogelijk de geschiedenis van objecten na hun aankomst in Europa te traceren.

Talrijke foto’s tonen dat dit beeldhouwwerk al vroeg circuleerde op verschillende Belgische evenementen op het snijpunt van koloniale, wetenschappelijke en culturele netwerken. Dit kaderde in een context van intense culturele propaganda rond Congo in de jaren 1930, de opkomst van de fotografie en de bredere erkenning van Afrikaanse kunst als Kunst in deze periode.

 

Deze foto werd zeker genomen door (of ter beschikking gesteld aan) de communicatie- en propagandadiensten van het Ministerie van Koloniën om de overvloedige actualiteit over Congo in 1930 te illustreren, met name in verband met de tentoonstelling Art Nègre in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel (zie verderop). 

 

Art Nègre, Paleis voor Schone Kunsten in Brussel, 1930:

extract van een krant
Het Laatste Nieuws, extract s.d., circa november/december 1930

 

1000 objets nègres de la collection Walschot, Cercle Artistique et Littéraire, Koninklijk Parktheater, Brussel, 1933-34:

groep standbeelden
Germaine Van Parys, Germaine Image ©

 

Kongo-Kunst, gemaakt door Frans M. Olbrechts en geopend in Antwerpen in 1937:

groep standbeelden
Plaat 17 van de tentoonstelling Plastiek van Kongo in 1937 (Olbrechts, 1946 – scan en retouche door L. Van de Velde) : zicht van de opstelling Songye-beelden, het beeldje van Walschot staat rechts beneden.

 

Het Songye-beeld werd ook gefotografeerd bij Walschot, in een minder klassieke voorstelling. 

 

bij de kunsthandelaar (jaartal?):

artistieke foto van het beeld
2016.16.5 - KMMA Tervuren

De organische elementen, waarschijnlijk dierlijk haar dat aan weerszijden van het hoofd bevestigd was, zijn op deze twee laatste foto’s verdwenen. Waarschijnlijk was dat een ‘esthetische’ ingreep, omdat dergelijke fragiele elementen van Congolese krachtbeelden vaak verweerden doorheen de tijd.

Een lange fotografische geschiedenis als deze blijft uitzonderlijk. Het vormt zowel het proces dat tot de bekendheid van een kunstvoorwerp leidde, als het resultaat ervan. Met de voortschrijdende digitalisering van Belgische en internationale tijdschriften, oude boeken en archieven wordt het soms gemakkelijker om de circulatie van bepaalde voorwerpen uit de museumcollectie te traceren… en misschien op termijn ook om hun herkomst te achterhalen.

 

Een belangrijke museumcollectie

Met ongeveer 3000 objecten vertegenwoordigt de vroegere collectie van kunsthandelaar en -verzamelaar Jeanne Walschot ongeveer 2% van de etnografische verzameling van het museum.

Daarom wordt Walschot in de ‘Museumzone’, de introductiezaal in het museum die de verschillende verwervingsmethoden voorstelt, in de vitrine Kunsthandel als voorbeeld gepresenteerd.

Een dertigtal objecten van deze voormalige privéverzameling zijn tentoongesteld in de permanente zalen van het museum.

 

 


Tekst opgesteld aan de hand van een document van Agnès Lacaille, op basis van specifiek onderzoek en een synthese van onderstaande bronnen.

BRONNEN

Interviews: Edinamaria Foldessi (Afrika-conservator, museum van Budapest), Hein Vanhee (AfricaMuseum).

Archieven:

  • Dienst Etnografie: Verwervingsdossier "Walschot" & Fonds Walschot
  • Germaine Images

Bibliography:

  • Baeke Viviane, Le sensible et la Force, Tervuren, KMMA, 2004, 88 p.
  • Hilton-Simpson, M. W. (Melville William), Land and peoples of the Kasai; being a narrative of a two years' journey among the cannibals of the equatorial forest and other savage tribes of the south-western Congo, London, Constable, 1911, p. 43
  • Olbrechts F.M., Plastiek van Kongo, Antwerpen - Brussel - Gent - Leuven, N. V. Standaard-Boekhandel, 1946, 165 p. 
  • Petridis Constantijn, Frans M. Olbrechts (1899-1958). Op zoek naar kunst in Afrika, Antwerpen, Etnografisch Museum, 2000, 327 p.
  • Torday Emil, & Joyce M.A., Notes ethnographiques sur des populations habitant les bassins du Kasaï et du Kwango oriental, Annales du musée du Congo belge, deel II, fasc. 2, pp. 26-27, fig. 11 d et 12c.

 

De informatie in dit artikel is hoofdzakelijk gebaseerd op de beschikbare bronnen in het museum (archieven, publicaties, enz.). De biografie van dit objecten kan dus altijd verder worden aangevuld. Heb je opmerkingen, informatie of getuigenissen over dit voorwerp of dit type voorwerpen? Aarzel niet om contact op te nemen: provenance@africamuseum.be.

 

< Meer herkomstartikels

 

In het kader van het project Taking Care.

Co-funded by the Creative Europe programme of the European UnionTaking Care website