Likishi lya Cizaluke masker

Een recente missie

Boris Wastiau, voormalig conservator bij het museum, kocht dit masker met kostuum in oktober 1997 bij de culturele gemeenschap Lenga Navo, in de buurt van het stadje Zambezi, in het noordwesten van Zambia.

De aankoop volgde op het doctoraatsonderzoek van de Belgische antropoloog, die in datzelfde jaar zijn proefschrift verdedigde. Zijn onderzoek was gebaseerd op 18 maanden veldwerk tussen 1994 en 1995. 

Door zijn ervaring had Wastiau een diepgaande kennis verworven van de culturele context en in het bijzonder van de inwijdingsrituelen, mukanda genoemd, waarbij dit soort masker werd gebruikt.

Tijdens zijn doctoraatsonderzoek legde Wastiau echter geen collectie aan. De missies die de onderzoeker nadien – vanaf 1997 – voor het museum ondernam, hadden wel als doel een collectie samen te stellen die de diversiteit van de materiële cultuur van de onderzochte regio zou weergeven. Hij verzamelde 152 voorwerpen tussen 1997 en 2002, met het oog op een tentoonstelling. 

Lokaal netwerk

De antropoloog kon daarbij terugvallen op een netwerk dat hij over de jaren heen had opgebouwd en deed een beroep op Zambiaanse gesprekspartners die de streek of het dorp in kwestie goed kenden. Bij deze opdracht werd Wastiau onder andere vergezeld door Kenneth Musangu Chinyama. Hij speelde een belangrijke rol als assistent en tolk, maar hielp de antropoloog ook om contacten te leggen en objecten te vinden. 

De Zambiaanse autoriteiten moesten immers vooraf op de hoogte worden gebracht van de collectiecampagne, om de transparantie te garanderen en de regels en tradities te eerbiedigen. In die context kon dit masker rechtstreeks worden gekocht bij de maker ervan, Kenneth K. Lizambo, met de instemming van zijn gemeenschap.

Boekhoudkundige precisie

Alle uitgaven die tijdens de missie werden gedaan, zijn gestaafd met kostennota’s.

Door de nauwkeurigheid van de boekhoudkundige gegevens kennen we de bedragen van de vergoedingen. We vinden er ook de namen in terug van de Zambiaanse informanten, begeleiders en tussenpersonen die de Belgische onderzoeker vergezelden bij het verzamelen en aankopen van de stukken in 1997. Het gaat om Kenneth (Musangu) Chinyama van het dorp Mize en Yona Mbalakanyi (junior) van het dorp Chingalala, Zambezi.

Betalingsbewijs van de aankoop van het masker en kostuum.

Je hebt nog geen toestemming gegeven om de nodige cookies te plaatsen. Accepteer de nodige cookies in de privacy-instellingen om deze inhoud te bekijken.

De onderzoeker vulde voor elk gekocht voorwerp ook een aankoopbewijsboekje in met vermelding van datum, plaats, identiteit van de verkoper, bedrag en beschrijving van de aankoop.

Maar ook naast deze feitelijke details is de aankoop van dit masker bijzonder goed gedocumenteerd: het gaat om een hedendaags voorwerp waarvan de auteur of de maker ook de verkoper is (zie video interview van Kenneth K. Lizambo, 1997). Dit verschilt van het soort aankopen dat het museum in vroegere tijden deed, toen verzamelaars vaak de voorkeur gaven aan oudere stukken.

Hedendaagse context

De foto's hieronder zijn in 1997 genomen door antropoloog Manuel Jordan. Ze tonen het Cizaluke masker van het museum tijdens een performance, kort voor het door Boris Wastiau werd aangekocht.

De foto's werden genomen tijdens de jaarlijkse likumbi lya Mize (letterlijk: dag van Mize) ceremonie. Mize is de culturele hoofdstad van de Luvale-bevolking in Zambia.

We zien het Cizaluke masker hier samen met twee andere Visaluke maskers (meervoud). Het zijn alle drie profane maskers van de Lenga Navo gemeenschap waartoe ook Kenneth Kapalu Lizambo behoort. Ze zijn herkenbaar aan de stijl en de ‘fluorescerende’ kleuren die in de kostuums zijn verwerkt.

Twee foto's van het masker van het museum tijdens de erkenningsceremonieën van de hoogste chef van de Luvale-gemeenschap:

Andere voorwerpen verzameld door Boris Wastiau en tentoongesteld in het AfricaMuseum

Hoewel het kostuum en bijhorende attributen riem en bijl de aandacht vooral naar het masker toetrekken, zien we in de zaal Rituelen en Ceremonies (foto's boven) nog andere voorwerpen die Boris Wastiau verzamelde: vier maskers – waarvan er twee afkomstig zijn van dezelfde missie in 1997 – en ook twee schilderijen. Zoals hun respectieve titels aangeven, reflecteert kunstenaar Stephen Kappata (1936-2007) met deze schilderijen over de transformatie (breuk en continuïteit) van tradities, in dit geval van die van de Makashi-maskerades.

De schilderijen – ongedateerd (maar van vóór 2002) – verwijzen dus volledig naar het hedendaagse belang van de culturele objecten die in dezelfde vitrine worden getoond.

Het grootste deel van de voorwerpen in deze zaal werd echter, net als in de andere ruimten van het museum, verworven tijdens de Belgische koloniale periode.

Aankoopbeleid van het museum in de jaren 1980 en 1990

In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw had het museum een heel dynamisch beleid inzake veldwerk. Het doel was de verdere uitbouw van de collecties te oriënteren op het volledige Afrikaanse continent (bijvoorbeeld Noord-Afrika, Oost-Afrika, Ivoorkust en Zuidelijk Afrika) én op de rest van de wereld (bijvoorbeeld Brazilië). De afdeling Etnografie beschouwde het verzamelen van objecten als een van de hoofdtaken van een curator.

Hoewel het een recente verwervingspolitiek betrof, heeft dit helaas niet geleid tot een optimale documentatie van de objecten in de huidige inventarissen en databanken. Misschien komt dit ook door het feit dat het museum haar focus sinds het einde van de jaren negentig opnieuw op Centraal-Afrika toespitste. Mogelijk kregen de recent verworven collecties uit andere gebieden daardoor minder aandacht.

Tekst opgesteld aan de hand van een document van Agnès Lacaille, op basis van specifiek onderzoek en een synthese van onderstaande bronnen.

BRONNEN

Interviews, emails: Manuel Jordan, Hein Vanhee, Boris Wastiau

Archives:

• KMMA, afdeling Etnografie: verwervingsdossier van B. Wastiau
• persoonlijke archieven van Manuel Jordan: foto’s 

Werken:

• Macmillan, Hugh. ‘The Life and Art of Stephen Kappata.’ African Arts 30, no. 1 (1997): 20–94. 
• Manuel Jordan, ‘Zambian Makishi Masquerades and the Story of Categories’, A Antropologia dos Tshokwe e povos aparentados, Porto, Faculteit Letteren, Universiteit van Porto, 2003, p. 79 & 80 
• Wastiau Boris, Mahamba: The transforming Arts of Spirit possession among the Luvale-speaking People of the Upper Zambezi, doctoraatsproefschrift University of East Anglia, 1997, 317 p.

Andere:

Conferentie, Masque des réserves, masque des villages, Brussels, Brafa, 2015

• deel 1: Julien Volper
• deel 2: Félix Kaputu

De informatie in dit artikel is hoofdzakelijk gebaseerd op de beschikbare bronnen in het museum (archieven, publicaties, enz.). De biografie van dit objecten kan dus altijd verder worden aangevuld. Heb je opmerkingen, informatie of getuigenissen over dit voorwerp of dit type voorwerpen? Aarzel niet om contact op te nemen: provenance@africamuseum.be.

< Meer herkomstartikels

In het kader van het project Taking Care.