Een kwart van de zoetwaterfauna met uitroeiing bedreigd

Vissers op een aanlegplaats aan het Edwardmeer in Uganda.
Jos Snoeks, © KMMA Tervuren

Typisch voor een stille crisis is dat slechts weinig mensen ervan op de hoogte zijn. De sterke afname van de biodiversiteit in zoetwatersystemen wereldwijd is zo'n stille crisis. Wat er onder water gebeurt, is grotendeels een geval van ‘uit het oog, uit het hart’. Lange tijd zijn zoetwatersystemen en hun fauna en flora verwaarloosd in uitgebreide evaluaties, beheersplannen voor natuurbehoud, de planning van beschermde gebieden en zelfs in de befaamde ontwikkelingsdoelstellingen van de VN.

Niet minder dan 88 wetenschappers en IUCN-medewerkers van over de hele wereld, die betrokken waren bij een twintig jaar durend onderzoek van de IUCN naar verschillende groepen zoetwaterdieren, hebben onlangs in Nature gemeld dat een kwart van de zoetwaterfauna op aarde met uitsterven wordt bedreigd.

Een coauteur van het rapport, Jos Snoeks van het AfricaMuseum en de KU Leuven, werkt al twintig jaar samen met de IUCN en was betrokken bij vele evaluatieprojecten en regionale workshops in Afrika. Hij zegt dat de resultaten van het wereldwijde rapport ook van toepassing zijn op Afrika, maar dat, zoals typisch is voor tropische regio’s, er een enorme visdiversiteit is in Sub-Saharaans Afrika en dat er voor veel soorten te weinig gegevens beschikbaar zijn. Met andere woorden, betrouwbare gegevens voor de evaluatie ervan ontbreken.

‘Je moet er ook rekening mee houden dat voor Afrikaanse zoetwatersystemen het wetenschappelijk werk dat deze analyses onderbouwt nog lang niet is afgerond. Veel meren, rivieren en andere wetlands zijn nog niet voldoende onderzocht en meer dan duizend vissoorten moeten nog wetenschappelijk worden beschreven,’ benadrukt hij, ‘er bestaat dus een reële zorg dat soorten verdwijnen voordat ze nog maar ontdekt zijn.’

Hij voegt eraan toe dat sommige aquatische systemen in Afrika tamelijk uniek zijn. ‘In de meren van de Afrikaanse Riftvallei vind je de grootste concentratie gewervelde soorten op aarde, met het Malawimeer als koploper met meer dan 1000 vissoorten. Minder dan de helft daarvan is beschreven. Het riviersysteem van de Congo is ook uitzonderlijk; het is een van de rivieren met de meeste vissoorten ter wereld, na de Amazone. En ook hier moeten naar schatting nog enkele honderden soorten worden beschreven.’
Maar er staat meer op het spel. Snoeks legde uit dat in Afrika, meer dan in andere werelddelen, de binnenvisserij een belangrijke bron van dierlijke eiwitten, micronutriënten en vitaminen is voor miljoenen mensen. Als overbevissing en andere bedreigingen voor zoetwatersystemen en hun organismen voortduren, wordt de duurzaamheid van deze visserijen zelf bedreigd.

De publicatie in Nature bespreekt ook de vele bedreigingen waarmee zoetwaterdieren te maken hebben, die verschillen per diergroep en regio. De hoogste concentratie bedreigde soorten die mogelijk al zijn uitgestorven, is te vinden in het Victoriameer. Snoeks legt uit dat dit komt door een combinatie van bedreigingen. ‘In de afgelopen veertig jaar hebben we het ecosysteem van het Victoriameer achteruit zien gaan. Belangrijke factoren die hiervoor verantwoordelijk zijn, zijn de introductie van verschillende uitheemse vissoorten, waaronder de nijlbaars, een groot roofdier; de komst van waterhyacint, een invasieve drijvende plant die grote delen van het meer heeft bedekt; overbevissing; sedimentatie; en vervuiling door de sterke toename van de menselijke bevolking die langs oevers en kusten leeft’. 

Het AfrikaMuseum is een van 's werelds toonaangevende onderzoeksinstellingen voor Afrikaanse zoetwatervissen en heeft een prominente rol gespeeld in het opleiden van veel Afrikaanse visbiologen.
 

Lees het originele artikel  One-quarter of freshwater fauna threatened with extinction hier.
Meer informatie over Afrikaanse vissen is beschikbaar op Fishbase for Africa.