Ravijnerosie bedreigt miljoenen stedelingen in Congo

Ravijnen zijn grote, diepe geulen die ontstaan wanneer regenwater zich met grote kracht een weg baant door de bodem en zo de aarde uitschuurt. In stedelijke gebieden vormen ze een ernstig probleem doordat ze huizen, wegen en infrastructuur kunnen wegspoelen. De gevolgen zijn vaak desastreus, zoals bleek tijdens de zware regenval in Kinshasa in december 2022, waarbij meerdere ravijnen tientallen mensenlevens eisten.
“Nochtans blijft het probleem onder de radar en blijven steden uitbreiden in erosiegevoelig gebied”, vertelt professor geografie Matthias Vanmaercke van KU Leuven. “Met ons onderzoek willen we het gevaar van dit groeiend probleem aankaarten en pleiten voor meer preventie via betere stadsplanning en infrastructuur, én voor erkenning van deze ravijnen in internationale rampenplannen.”
 

3,2 miljoen mensen wonen in risicogebied

In 26 Congolese steden detecteerde het team van Congolese en Belgische onderzoekers in totaal 2.922 stedelijke ravijnen die ontstonden door een combinatie van zware regenval, ondoordachte urbanisatie en gebrekkige infrastructuur. Aan de hand van satellietbeelden en bevolkingsdata berekenden ze dat deze ravijnen tussen 2004 en 2023 naar schatting 118.600 mensen uit hun woning verdreven. Sinds 2020 is dat tempo opgelopen tot gemiddeld 12.200 mensen per jaar.
Door verdere analyses kon het team ook de belangrijkste risicogebieden in kaart brengen. De studie biedt zo voor het eerst een systematisch beeld van de omvang en verspreiding van deze erosieproblemen in een volledig land.
“Ons onderzoek toont voor het eerst aan dat deze ravijnen zijn geen uitzonderlijke incidenten zijn. Ze zijn een structureel en snel groeiend probleem,” zegt Vanmaercke. “In Congo alleen al wonen vandaag 3,2 miljoen mensen in risicogebied. Deze cijfers zijn vergelijkbaar met het aantal mensen die risico lopen om getroffen te worden door grondverschuivingen of overstromingen. Toch betreft het een ander soort gevaar waar nog maar zelden rekening mee wordt gehouden.” 

Een onderschat en groeiend probleem
 

“Waarschijnlijk zullen de risico’s en gevolgen blijven stijgen door de aanhoudende verstedelijking en klimaatsverandering,” volgens Vanmaercke. Ook veel andere landen in het Globale Zuiden worden al door dit probleem getroffen. De ravijnen ontstaan meestal in arme wijken op steile hellingen met zandige bodems. Door het gebrek aan ruimtelijke planning en waterbeheer stroomt regenwater ongecontroleerd af, wat de erosie in gang zet. In veel gevallen breiden de ravijnen zich jaar na jaar uit en blijven ze bewoners verdrijven.
“Eenmaal gevormd, blijven deze ravijnen tientallen jaren groeien, tenzij er ingegrepen wordt,” aldus Vanmaercke. “Voor de lokale bevolking vormen ze een dagdagelijks probleem en risico. Toch worden ze zelden erkend als ramp of meegenomen in beleid voor rampenrisico’s, wat bijzonder zorgwekkend is.”