Nieuwe vissoort in aquatische diversiteitshotspot in het Congobekken

De Luvilomborivier ter hoogte van de Luvilombo watervallen, habitat van de Enteromius thespesios in het Upemba Nationaal Park. © KMMA/MRAC 2019.

‘De wonderbaarlijke’

Om zijn bevallige verschijning kreeg een vijf centimeter lang visje uit het genus Enteromius (familie van de barbelen) de naam thespesios, naar het Griekse ‘wonderbaarlijk’. ‘Opmerkelijk voor deze soort is dat je mannetjes heel gemakkelijk van vrouwtjes kan onderscheiden door de helrode kleur van sommige vinnen en verschillen in lichaamsproporties’, licht Congolese doctoraatsstudent Bauchet Katemo Manda (KU Leuven/Université de Lubumbashi/KMMA) toe. Zo’n uitgesproken geslachtsdimorfisme qua kleur en vorm is uniek binnen dit genus van Afrikaanse zoetwatervissen. ‘We moeten de levenswijze van dit visje nog verder onderzoeken om uit te vissen of er een verband is met territoriaal gedrag en/of de eventuele broedzorg door mannetjes’, aldus de ichtyoloog (visbioloog).

Mannetje van de Enteromius thespesios, met deels helrood gekleurde vinnen. © KMMA/MRAC 2016

Diversiteitshotspot

Deze bijzondere vis is slechts één van de vele soorten uit het Upemba Park die nieuw zijn voor de wetenschap. Recent veldwerk en onderzoek verdubbelde het aantal gekende vissoorten voor dit nationaal park. ‘Dat stond al bekend als hotspot voor visdiversiteit. Een lijst van de er voorkomende vissoorten bestaat echter voor vele andere beschermde natuurgebieden nog niet’, zegt onderzoeker Bauchet Katemo Manda. De parken werden destijds vooral opgericht ter bescherming van de grote zoogdieren en bijzondere landschappen.

Het Congobekken is qua vissen het soortenrijkste riviersysteem in Afrika en blijft tegelijk nog steeds één van de minst gekende. De visdiversiteit in tien natuurgebieden in deze regio in kaart brengen, is precies het doel van het Mbisa-Congo project, een samenwerking tussen het KMMA en zes partners uit de DR Congo, de Republiek Congo en Burundi sinds 2013, met de financiële steun van Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp. ‘De eerste stap is documenteren hoe rijk de visfauna in de rivieren is, en welke, soms zeer beperkte verspreiding sommige soorten hebben’, zegt ichtyoloog Emmanuel Vreven (KMMA).

Uit het oog, uit het hart

Vissen zijn vaak een vergeten deel van de biodiversiteit en een lage prioriteit in het conservatiebeleid. De lijst van beschermde diersoorten in de DR Congo bevat slechts één zoetwatervis, hoewel talrijke soorten nergens anders ter wereld voorkomen. ‘Met het Mbisa-project willen we verder bewustwording creëren dat, naast iconische grote zoogdieren, ook de zoetwaterfauna’s meer integraal onderdeel zouden moeten uitmaken van de beschermings- en beheersmaatregelen in  deze  beschermde gebieden. De bestaande natuurreservaten zijn daar oorspronkelijk niet op ontworpen, onder andere wat hun afbakening betreft’, voegt visbioloog Emmanuel Vreven toe.

De aquatische milieus in beschermde gebieden behoeven meer aandacht. ‘Zo wordt de Luvilombo, één van de rivieren waarin de nieuw beschreven vissoort voorkomt, nu en dan volledig drooggelegd voor landbouwirrigatie. Maar nog zorgwekkender zijn de bouwplannen voor een stuwdam op de beneden Lufira-rivier in het hart van het Upembapark’, verduidelijkt Emmanuel Vreven. ‘Zo’n ingreep in een kernzone, die men per definitie zo veel mogelijk wil vrijwaren van elke negatieve menselijk invloed, zal ongetwijfeld een impact hebben op de aquatische fauna en flora, al was het maar door het deels omzetten van de rivier in een stuwmeer’, stipt de onderzoeker aan.

De onderzoekers tijdens veldwerk in het Upemba Nationaal Park.