Leven in de schaduw van een actieve vulkaan

Nyiragongo, Afrika's gevaarlijkste vulkaan

De Nyiragongo is een van de meest actieve vulkanen in Afrika. Gelegen in het oosten van de DR Congo, ongeveer 15 km ten noorden van Goma, vormt de vulkaan een directe bedreiging voor deze stad van bijna één miljoen inwoners.

Tijdens de laatste twee uitbarstingen, in 1977 en 2002, hebben de verwoestende lavastromen tientallen mensen gedood en een grote humanitaire en economische crisis veroorzaakt in deze regio, die reeds vele jaren geteisterd wordt door oorlogsgeweld.

Ondertussen is de bevolking van Goma verdubbeld ten opzichte van 2002 en wordt geschat op één miljoen mensen. Een nieuwe uitbarsting zou dan ook een ongekende ramp voor de regio betekenen.

Mobiliteit in Goma

Mobiliteit is een cruciale factor in tijden van crisis. 

‘In Goma geven  de online databases die worden gebruikt om een route te bepalen (Google Maps, …) geen betrouwbare informatie. Ze geven soms onbegaanbare wegen aan’, zegt Adalbert Muhindo. ‘In onze studie hebben we daarom eerst de kwaliteit van het wegennet in Goma bepaald.’

‘Vervolgens hebben we GPS-apparaten onder bestuurders en voetgangers verdeeld om zo  de mobiliteit van de bevolking te bestuderen. Zo kunnen we de tijd die nodig is om van het ene naar het andere punt in de stad te reizen beter inschatten.’

‘Door gegevens over het wegennet te combineren met gegevens over de mobiliteit van de bevolking hebben we een functionele database voor Goma ontwikkeld. Deze is nuttig zowel voor de reddingsdiensten als voor de bevolking die moet schuilen.’

Een miljoen mensen evacueren?

Om voorbereid te zijn op een nieuwe uitbarsting hebben de autoriteiten van de stad Goma nood- en evacuatieplannen ontwikkeld, die de houding moeten bepalen in het geval van een vulkaanuitbarsting.

Enerzijds houden deze plannen geen rekening met de dagelijkse schommelingen van de bevolking. ‘De bevolking varieert naar gelang de dag van de week en het tijdstip van de dag’, zegt Muhindo. ‘Veel mensen komen namelijk naar Goma om er te werken, maar wonen er niet.’

‘We hebben daarom eerst de variaties in de totale bevolking bepaald. Vervolgens hebben we de spatio-temporele variatie van de bevolking binnen de stad bestudeerd, terwijl ze zich door de stad beweegt om te gaan naar de plaatsen van activiteit.’

Anderzijds bepalen de nood- en evacuatieplannen het aantal te evacueren personen in elk gebied van de stad. ‘Maar deze schatting is gebaseerd op de woonplaats en houdt geen rekening met het feit dat mensen zich overdag verplaatsen. Met onze studie kunnen we inschatten hoeveel mensen zich op een bepaalde plaats, op een bepaalde dag en op een bepaald tijdstip bevinden.’

‘Bovendien zijn op de door het GeoRisCA-project ontwikkelde vatbaarheidskaart van de lavastroom de gebieden geïdentificeerd die het grootste risico lopen om door de volgende lavastroom van de Nyiragongo te worden getroffen. In het geval van een uitbarsting kunnen we dus een nauwkeurige schatting maken van de te evacueren gebieden en het aantal mensen in die gebieden, wat het rampenplan veel effectiever maakt.’

‘In tegenstelling tot het huidige rampenplan is het dus niet nodig om de hele bevolking te evacueren, wat sowieso moeilijk te realiseren leek.’

Een thesis die past in een breder kader

Het doctoraat van Adalbert Muhindo maakt deel uit van een reeks projecten van het GeoRiskA-team in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.

Dit team van geologen en geografen bestudeert de natuurlijke risico’s van geologische oorsprong (vulkaanuitbarstingen, aardbevingen, grondverschuivingen) in het gebied van de Grote Meren.

In samenwerking met talrijke Congolese, Rwandese, Burundese en Oegandese instellingen en universiteiten ontwikkelen de onderzoekers van de eenheid instrumenten voor een beter risico- en rampenbeheer en een duurzame ruimtelijke ordening.