Onafhankelijke Congostaat: wat kunnen de archieven ons vertellen?

Archieven en hun huidige belang

Sinds enkele jaren is er een levendig debat aan de gang over de koloniale geschiedenis van België in de DR Congo, en in het bijzonder over de Onafhankelijke Congostaat, die door koning Leopold II werd opgericht. De koloniale archieven staan in het middelpunt van deze belangrijke discussie.

‘Verschillende onderzoekers voeren momenteel belangrijk onderzoek uit op basis van verschillende methodologieën en bronnen, waaronder orale geschiedenis, verrijkt door veldwerk en een toegenomen bewustzijn van de herdenkingsbenadering’, zegt Patricia Van Schuylenbergh, historica bij het AfricaMuseum en co-editor. ‘Maar geschreven archieven zijn nog steeds fundamentele bronnen voor iedereen die het koloniale fenomeen wil bestuderen. Zij blijven de belangrijkste bronnen voor de reconstructie van de feiten van het verleden.’

Dertien internationale bijdragen

In dit nieuwe collectieve werk baseren dertien historici en archivarissen van universiteiten of wetenschappelijke instellingen uit België, de DR Congo, Frankrijk, Italië, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hun bijdragen op weinig bekende, lang vergeten of recent toegankelijke of herontdekte archieven. Een groot deel van deze archieven wordt bewaard in het AfricaMuseum.

Het boek is verdeeld in drie delen. Het eerste deel geeft een overzicht van de belangrijkste instellingen waar de archieven van het EIC zijn ondergebracht (het AfricaMuseum, het Rijksarchief en het Koninklijk Paleis), en helpt de lezer zo zijn weg te vinden in de veelheid van beschikbare archieven. De twee andere hoofdstukken werpen een extra licht op minder bekende of opnieuw behandelde thema's en laveren tussen mondiale en lokale geschiedenis, tussen diplomatie, justitie, handel en grootkapitaal.

‘Deze archieven zijn onmisbaar voor een beter begrip van de bijna 25 jaar van de Onafhankelijke Congostaat die de intrede van België in het koloniale tijdperk markeerden’, zegt Mathilde Leduc-Grimaldi, eveneens historica bij het AfricaMuseum en co-editor.

Voor een nieuwe kijk op de complexiteit van de geschiedenis

Aan de hand van macro- en microhistorische benaderingen tonen de auteurs aan wat archieven ons nog kunnen bieden om onze kennis te vervolmaken en onze mening op lange termijn te verfijnen. Zij wijzen er met name op dat de geschiedenis van de Onafhankelijke Congostaat deel uitmaakt van een globale en lokale geschiedenis van Centraal-Afrika, waarmee rekening moet worden gehouden en die getuigt van de complexe interacties tussen de verschillende betrokken actoren.

‘Dit boek is zowel een uitnodiging om naar de bronnen te gaan als om de grondslagen van de Belgische, Afrikaanse en internationale koloniale geschiedenis opnieuw te evalueren’, legt Mathilde Leduc-Grimaldi uit. ‘Wij hopen dat dit boek zal bijdragen tot een nieuwe kijk op de complexiteit van de koloniale geschiedenis, en van de Onafhankelijke Congostaat in het bijzonder.’

The Congo Free State: What Could Archives Tell us? is een collectief werk onder de co-editie van Patricia Van Schuylenbergh en Mathilde Leduc-Grimaldi, historici van het AfricaMuseum.

Patricia Van Schuylenbergh is hoofd van de dienst Geschiedenis en Politiek van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA) en wetenschappelijk curator van de koloniale archieven van de instelling. In 2021 publiceerde ze samen met het Rijksarchief Belgique, Congo, Rwanda et Burundi : Guide des sources de l'histoire de la colonisation (19e -20e siècle).

Mathilde Leduc-Grimaldi is conservator van de Archieven en Collecties Henry M. Stanley van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA). Haar laatste boek Finding Livingstone, A history in documents from the Henry Morton Stanley archives, is mede gepubliceerd met J. L. Newman (2021).