Expo

Waarover gaat het boek?

Nederland en andere Europese landen zeggen bereid te zijn om roofkunst aan oud-koloniën terug te geven. Maar de daad bij het woord voegen blijkt lastig. 

In Het lege-vitrinesyndroom vertelt Jos van Beurden, deskundig in koloniale roofkunst, over drie grote obstakels bij teruggave van koloniaal bezit. Ondanks een veranderende houding beslissen Europese overheden nog altijd over het herkomstonderzoek naar de collecties en willen ze de zeggenschap erover nauwelijks afstaan aan hun oud-koloniën. 

Ook particuliere verzamelaars en kunsthandelaren opereren voorzichtig en houden zich angstvallig stil over hun objecten uit voormalige koloniën. Daar zitten geroofde stukken bij maar oud-koloniën hebben daar zelden weet van, laat staan dat zij weten hoe ze die kunnen claimen. Hoe komen we daarover meer aan de weet?

En als eenmaal het besluit valt voorwerpen terug te brengen, dan doen zich vaak spanningen voor tussen regeringen enerzijds en lokale oud-eigenaren (etnische minderheden en oude vorstenhuizen) anderzijds. Wie is de rechtmatige eigenaar? 

Van Beurden laat zie hoe vandaag de dag met deze obstakels wordt omgegaan. Het lege-vitrinesyndroom helpt de discussie over restitutie van koloniaal erfgoed verder te brengen.

Wie is Jos van Beurden? 

Sinds begin jaren 1990 heeft Jos Van Beurden zich gericht op het onderzoek naar de bescherming van het cultureel erfgoed van het mondiale zuiden. Eerst ging dat over de lopende illegale handel in kunst en antiquiteiten, en sinds 2009 over koloniale roofkunst. Met zijn onderzoek en publicaties heeft hij geholpen om het onderwerp ‘restitutie van koloniale collecties’ in Nederland en daarbuiten op de agenda te plaatsen. In 2021 verscheen zijn boek Ongemakkelijk Erfgoed – Koloniale collecties en teruggave in de Lage Landen (Zutphen). 
 

Op 19 januari 2024 opent ReThinking Collections in het AfricaMuseum, een nieuwe tijdelijke tentoonstelling over herkomstonderzoek.

De collecties in het museum werden grotendeels verworven tijdens de koloniale periode in de huidige Democratische Republiek Congo. Herkomstonderzoek en het daarmee verbonden thema van restitutie (teruggave) krijgen steeds meer aandacht in maatschappelijke en politieke debatten. Maar hoe kunnen we de oorsprong van collecties achterhalen? Welke nieuwe inzichten levert deze kennis op? En wat is de toekomst van de collecties, binnen en buiten de muren van musea?

ReThinking Collections is een nieuwe tijdelijke tentoonstelling over herkomstonderzoek. De collecties in het AfricaMuseum werden grotendeels verworven tijdens de koloniale periode in de huidige DR Congo. Herkomstonderzoek en het daarmee verbonden thema van restitutie krijgen steeds meer aandacht in maatschappelijke en politieke debatten.

In het kader van de 10e top van de Organisatie van staten in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan (OEACP) in Luanda, Angola, vindt een  tentoonstelling plaats in Brussel.

Het AfricaMuseum is met 14 stukken aanwezig op deze tentoonstelling. De tentoonstelling is voornamelijk gewijd aan de kunst en de geschiedenis van Angola en wil de culturele toe-eigening en trots bevorderen via machtsfiguren, symbolen van koningschap en vrouwelijkheid waarvan Angola een voorloper is, met name via koningin Nzinga.
 

De tentoonstelling is een initiatief van Nicole Kanda en wordt georganiseerd in samenwerking met het OEACP en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (AfricaMuseum). Het team van Nicole Kanda presenteert rondleidingen en culturele activiteiten in samenwerking met het AfricaMuseum, Belgïk Mojaïk en Bamko. 

Culturele programmatie: enkel beschikbaar in het Frans

Het Kongo-gedeelte van de tentoonstelling werd toevertrouwd aan Julien Volper, conservator van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, en Bernard Dulon, deskundige op het gebied van oude Afrikaanse kunst.

Een twintigtal opmerkelijke 'nagelfetisjen', antropomorfe en zoömorfe Nkisi Nkonde beelden (Democratische Republiek Congo, Republiek Congo en Angola), zijn geselecteerd uit de collecties van het museum en worden hier voor het eerst aan het publiek getoond. Deze selectie wordt aangevuld met een aantal speciale uitleningen om aan de behoeften van de tentoonstelling te voldoen.

Scenografie: René Bouchara.

Curatoren: Romain Brun, Alexandra Dubourg, Bernard Dulon, Julien Volper.

De tentoonstelling wordt gepresenteerd door de galerij Gradiva, in samenwerking met de galerieën Bernard Dulon en Enrico Navarra.

Het kwam tot stand met de steun van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.

Deze tentoonstelling maakt duidelijk dat wetenschap en kunst essentieel zijn voor de toekomst van onze planeet. De POD Wetenschapsbeleid die heel wat expertise in zijn rangen telt, onder andere op het gebied van geologie, kunstgeschiedenis, astrofysica, archeologie, biologie en archivistiek, wil opnieuw zoeken naar een antwoord op de vragen van de burgers over toekomst die voor sommigen onzeker lijkt.

Aan de hand van uitzonderlijke stukken waaruit de rijkdom blijkt van onze federale erfgoedcollecties en een reeks didactische panelen waarop de verschillende departementen van het wetenschapsbeleid emblematische projecten voorstellen, nodigt de tentoonstelling “Onze toekomst veiligstellen” ons uit oog te hebben voor diverse thematieken, te weten het beheersen van de opwarming van de planeet, de observatie van de aarde, de digitalisering van de collecties, het maritiem onderzoek en de poolmissies.

De toekomst veiligstellen betekent weten en begrijpen wat het verleden was en wat nu leeft, zodat we er lessen uit kunnen trekken voor een meer verantwoordelijke en duurzame manier van plannen.

Het AfricaMuseum presenteert twee houtstalen die de “arbre de l'authenticité” voorstellen. De “arbre de l’authenticité” is een spectaculaire woudreus in Yangambi, een UNESCO-biosfeerreservaat in DR Congo waar wetenschappers van het AfricaMuseum samen met Congolese partners onderzoek doen naar de invloed van het klimaat op koolstofopslag in regenwouden. Deze boom trekt al tientallen jaren de aandacht van heel wat bezoekers in Yangambi. De “arbre de l’authenticité” is van de botanische soort Pachyelasma tessmannii. Het is een zogenaamde paradoxale soort: ze heeft zwaar hout (veel koolstof per volume) en vertoont toch een snelle groei, wat goed is voor het opvangen van koolstofdioxide. Wetenschappers van het KMMA hebben daarom experimentele percelen aangeplant met als doel koolstof op te slaan en zo het klimaat op aarde te stabiliseren. 

Laat je fascineren door de schoonheid van onze dichtstbijzijnde ster met deze levensechte voorstelling van de zon. Een 3D-projectie met state-of-the-art telescoopbeelden op een gigantische, hangende bol van 6 meter doorsnee toont 10 weken uit het leven van onze zon. Rook- en geluidseffecten maken de unieke beleving compleet. Dichter bij de zon kwam je nooit.

SUN  is een installatie van de Britse kunstenaar Alex Rinsler en zonne-expert prof. Robert Walsh (University of Central Lancashire). Met deze installatie in het AfricaMuseum, in samenwerking met het Solar-Terrestrial Centre of Excellence in Ukkel, is het spectaculaire kunstwerk voor het eerst buiten het Verenigd Koninkrijk te zien.

De zon bepaalt het leven en klimaat op deze wereldbol. Door toedoen van de mens verandert het klimaat. De klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen voor de mensheid. Het AfricaMuseum en het Solar-Terrestrial Centre of Excellence doen wereldwijd toonaangevend onderzoek naar de zon en het klimaat op aarde. De installatie in de permanente tentoonstelling van het AfricaMuseum laat je hiermee kennis maken.

Zon verteldag

Op zondag 10 april brengen bevlogen vertellers Afrikaanse en Scandinavische verhalen over de zon voor kleine en grote zonneliefhebbers. Neem een plaatsje bij het lichtkunstwerk en duik in de wereld van aardvarkens, vleermuizen en het noorderlicht tijdens een van de vertelmomenten.
Inschrijven gebeurt ter plaatse.

Praktische info

• Datum: 10 april 2022
• Uur (in het NL): 11u00, 13u30, 15u00 en verhaal noorderlicht: 16u00, 16u30
• Leeftijd: vanaf 5 jaar
• Prijs: gratis mits toegangsticket museum
• Inschrijven is niet nodig

SUN is een samenwerking van

03/02/2022 > 06/03/2022 : installatie van de kunstenaar in de permanente expo van het museum.
05/03/2022 > 06/03/2022 : de kunstenaar zal aanwezig zijn om zijn werken toe te lichten.

In het kader van de expo Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd lanceerde de afdeling Educatie & Cultuur een oproep  om culturele en educatieve projecten in te dienen. 
Acht projecten werden geselecteerd. Zij krijgen van het AfricaMuseum (financiële) ondersteuning voor specifieke activiteiten in het kader van de expo.

Bilili ya lobi (Schaduwen van gisteren en morgen) is een project over de geschiedenis en de herinnering van universele en koloniale tentoonstellingen. Dit project stelt een dialoog tussen verleden en het heden voor.
De grondstof voor zijn schilderijen, foto's, video's, installaties en performances vindt hij in archieven. Hij geeft archieffoto's een nieuw leven als silhouetten (of zijn het spoken?) van mannen en vrouwen. 

Europa, Oxalá toont het werk van eenentwintig Europese kunstenaars en intellectuelen wier familie afkomstig is uit de voormalige kolonies. Deze ‘kinderen van keizerrijken’, geboren en getogen in een postkoloniale context, stellen een reflectie voor over hun erfgoed, herinnering en identiteit.

Hun ouders en grootouders zijn geboren en woonden in Congo, Angola, Guinee, Benin, Algerije en Madagaskar, en deze kunstenaars hebben niet alleen de stemmen, geluiden en gebaren geërfd, maar ook de beelden en herinneringen van hun oorspronkelijke culturen, het uitgangspunt voor uitgebreide research in historische archieven. Als een gevolg daarvan leiden hun artistieke producties tot een originele benaderingswijze van racisme, de dekolonisatie van de kunsten en de deconstructie van het koloniale denken. De manier waarop sommige van hen hedendaagse taal en traditionele procedés combineren, vormt een essentiële bijdrage tot het hedendaagse Europa. 

Via hun werk laat Europa, Oxalá de creatieve kracht van de hedendaagse Europese culturele diversiteit zien en opent het nieuwe perspectieven voor het concept van Europa zelf.

Europa, Oxalá is een tijdelijke tentoonstelling die eerst werd getoond in het MUCEM in Marseille (20.10.2021 > 16.01.2022), het museum Calbouste Gulbenkian in Lissabon, Portugal (03.03.2022 > 30.05.2022) en vanaf oktober 2022 in het AfricaMuseum.
De commissarissen van de tentoonstelling zijn Antonió Pinto Ribeiro (Universiteit van Coimbra, Portugal), Katia Kameli (kunstenaar) en Aimé Mpane (kunstenaar).

Publicaties in het kader van de expo