Film

Patrimoine belicht de discriminatie met betrekking tot haardracht waaronder de zwarte gemeenschap te lijden heeft en viert kroeshaar als symbool van een rijke identiteit en cultuur. Door middel van verweven verhalen – van vandaag en gisteren – nodigt deze film ons uit om na te denken over de impact van koloniale normen, terwijl hij tegelijkertijd de veerkracht en trots van Afro-descendenten benadrukt. De film wordt gevolgd door een kortfilm van Mesomahu over de situatie in Goma.

Programma

17.00 u: Deuren open 

18.00 u: Optredens van artiesten 

18.20 u: Voorstelling van de kortfilm Patrimoine 

18.45 u: Gesprek met de regisseuse, het filmteam en de ambassadeur van de DRC 

20.00 u: Receptie 

Foto © Nicolas Maeterlinck

De voorbije jaren was er in maatschappelijke en politieke debatten meer aandacht voor het gezamenlijke koloniale verleden van België en Congo. Er werden verschillende initiatieven genomen op het vlak van publieke ruimte, onderzoek, museumcollecties ...

In die context reisde de Belgische koning Filip in juni 2022 voor het eerst naar Congo. Hij betuigde zijn spijt voor de kolonisatie en overhandigde een kakungu-masker aan de Congolese president Félix Tshisekedi. Het is een masker van het Suku-volk uit de Congolese regio Kwango. Sinds 1954 behoort het masker tot de collectie in het AfricaMuseum. Nu staat het als langdurig bruikleen in het Musée national de la République démocratique du Congo (MNRDC).

In januari 2024 opende het AfricaMuseum de deuren van ReThinking Collections, een tentoonstelling over herkomstonderzoek van Afrikaanse objecten. De collecties in het museum werden grotendeels verworven tijdens de koloniale periode in de huidige Democratische Republiek Congo. De expo verwijst ook naar het kakungu-masker.

Samenvatting van documentaire

Na bijna 70 jaar in het Afrikamuseum is het zeldzame Kakungu-masker terug in Congo. Ondanks de feestelijke ceremonie in het Nationaal Museum blijft het masker eigendom van België, wat voor onrust zorgt bij de Congolese bevolking en de Suku-gemeenschap, waar het masker oorspronkelijk vandaan komt. De documentaire neemt je mee door de geschiedenis van het masker, van het vergeten dorp waar het ooit een traditionele rol speelde tot de koloniale erfenis die het met zich meedraagt. Het roept de vraag op of de oorspronkelijke gemeenschap niet meer betrokken moet worden. Want zonder zijn ware betekenis blijft erfgoed slechts een levenloos museumstuk. 

Deze reportage kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos, 11.11.11 en eight vzw.

Programma

15:00 – 15:15
Verwelkoming door moderator Katrien Vanderschoot (VRT-journaliste) en Sofie Bouillon (diensthoofd Tentoonstellingen AfricaMuseum)
Inleiding van de documentaire door Rudi Vranckx (VRT-journalist)

15:15 – 15:45
Vertoning van de documentaire (ondertitels in Nederlands en Frans)

15:45 – 16:15
Panel 1: hoe kwam de documentaire tot stand?
Uitwisseling tussen documentairemakers Don Moussa Pandzou, Job van Nieuwenhove en Adriaan De Loore

16:15 – 17:00
Panel 2: hoe omgaan met het koloniale verleden?
Uitwisseling tussen antropoloog Placide Mumbembele (professor Université Kinshasa), doctoraatsonderzoeker Lies Busselen (Katholieke Universiteit Leuven), historica en professor Gillian Mathys (Universiteit Gent) en pedagoge Mireille-Tsheusi Robert (voorzitter Bamko vzw)

17:00 – 17:30
Vragen en uitwisseling met het publiek

Samenvatting

De film reist van een klaslokaal in Oeganda naar een Belgisch treinstation, en laat zien hoe onderwijs, cultuur en instellingen onze manier van denken en handelen beïnvloeden. Centraal staan de leerlingen in de klas van geschiedenisleraar Godfrey. Hun vragen en onderzoek vormen de drijvende kracht terwijl ze koloniale denkpatronen en racistische systemen ontrafelen, uitdagen en proberen te overwinnen.

Door Godfrey's drang om "ontdekkingen" te herdefiniëren, Kalule's strijd om zijn cultuur te behouden en Billy's oproep om de gestolen rijkdom van Afrika terug te vorderen, stelt de film de vraag: kunnen we echt vooruitgaan zonder onszelf met onze eigen blinde vlekken te confronteren? BLIND SPOTS belooft een verrassende, niet-oordelende zoektocht, waarbij humor en persoonlijke verhalen worden gebruikt om het perspectief van de kijker uit te dagen.
Meer informatie, trailer en teasers: www.blindspotsfilm.com

In januari 2024 opende het AfricaMuseum de deuren van ReThinking Collections, een tijdelijke tentoonstelling over herkomstonderzoek. De collecties in het AfricaMuseum werden grotendeels verworven tijdens de koloniale periode in de huidige Democratische Republiek Congo. Het nkisi nkonde object van chef Ne Kuko werd door een Belg gestolen in 1878 en maakt deelt uit van de museumcollectie in Tervuren sinds 1912. 

Herkomstonderzoek en restitutie krijgen steeds meer aandacht in maatschappelijke en politieke debatten. Maar hoe kunnen we de oorsprong van Afrikaanse cultuurobjecten in Europese musea achterhalen? En wat is de toekomst van deze objecten binnen en buiten de muren van musea?

Programma

15:00 – 15:15         Verwelkoming door moderator Maria Bemba (journaliste) en directeur-generaal Bart Ouvry (AfricaMuseum)
            
                                  Inleiding van de documentaire door filmmaker Festus Toll

15:15 – 15:45        Vertoning van de documentaire The Story of Ne Kuko 

15:45 – 16:30        Uitwisseling tussen professor Placide Mumbembele (Université de Kinshasa), kunsthistorica en activiste Anne Wetsi Mpoma (Wetsi Gallery) en historicus en onderzoeker Maarten Couttenier (AfricaMuseum)

16:30 – 17:00       Vragen en uitwisseling met het publiek 

17:00 – 17:30       Receptie

Synopsis van de documentaire 

Het Afrika Museum in Berg en Dal binnenwandelen om de deur weer uit te lopen met een tentoonstellingsobject onder je arm. Volgens de politie is dat diefstal, volgens de Pan-Afrikaanse activist Mwazulu Diyabanza is het een kwestie van ophalen wat tijdens de koloniale overheersing uit Congo is geroofd om het weer terug te brengen naar waar het vandaan kwam.

In deze opvallend vormgegeven, met archiefmateriaal verrijkte documentaire worden verschillende aspecten van koloniale roofkunst belicht aan de hand van de geschiedenis van Ne Kuko, een chef in het Congolese Boma, die rond 1878 ten prooi viel aan een Belgische avonturier op handelsexpeditie.

Een kalme voice-over vertelt hoe Ne Kuko niet alleen grond afhandig werd gemaakt, maar ook zijn nkisi. De diefstal van dit object waaraan spirituele krachten worden toegeschreven, betekende niet alleen identiteitsverlies voor Ne Kuko, het sloeg ook de lokale gemeenschap werkelijk uit het lood. Anderhalve eeuw later wacht de nkisi nog altijd op een terugkeer naar Boma.

Dekoloniale rondleiding

Tijdens de rondleiding laten twee gidsen je kennismaken met verschillende zalen in het museum die helpen om de oorsprong en de problemen rond de oorlog in Oost-Congo te begrijpen. 

Brenda Odimba is burgerlijk ingenieur. Bij MWASI vzw werkt ze als dekoloniaal activiste in de antiracistische, feministische en ecologische strijd in België en Congo. Ze geeft de rondleiding in het Frans. 

Sandrine Ekofo is juriste en sinds 2021 beleidsmedewerker Congo voor de Vlaamse NGO Broederlijk Delen. Zij begeleidt de rondleiding in het Nederlands. 

Film-debat

Sema (‘spreek’ in Swahili) is een film uit 2019 van de Mouvement National des Survivantes de Violences Sexuelles au Congo. De film, geregisseerd door Machérie Ekwa, is gebaseerd op ware gebeurtenissen en wordt grotendeels gespeeld door overlevenden van seksueel geweld in Congo. Het doel van de film is om het publiek bewust te maken van de oorzaken en gevolgen van de oorlog, om mensen aan te moedigen het zwijgen over de gepleegde wreedheden te doorbreken en een einde te maken aan de stigmatisering die zij dagelijks ervaren.

Na de filmvertoning zullen Brenda Odimba en Sandrine Ekofo een gesprek faciliteren met Elisabeth Sekanabo van de vereniging Amuka (‘word wakker’ in Swahili) die projecten steunt in de Kivu. 

In het kader van de programmatie 125/5 jaar organiseert het AfricaMuseum in samenwerking met Cinematek en het Afrika Filmfestival een avond rond de documentaire Kasongo (Im)Matériel van Noemie Arazi en Georges Senga.

Na de vertoning modereert Nadia Nsayi (verantwoordelijke culturele programmatie van het AfricaMuseum) een nagesprek tussen Noemie Arazi (archeologe en onderzoeker bij het AfricaMuseum), Moussa Don Pandzou (co-auteur van het boek 'Yaya na leki') en het publiek.

Kasongo (Im)Material

Kasongo (Im)Material (2021) verkent de vergeten geschiedenis van de mensen van Arabisch-Swahili afkomst in de Democratische Republiek Congo. Hun traject van onderdrukker naar onderdrukte en de lokale overname van hun cultuur en taal weerspiegelen de spanningen en ambivalentie van geschiedenis en erfgoed. Door beelden van opgravingen te combineren met archiefmateriaal en hedendaagse opnames, roepen een archeoloog en een fotograaf de emotionele impact op van wat vanuit het verleden in het heden voortduurt.

Trailer: https://vimeo.com/513369909

Kasongo (Im)Material was een officiële selectie op de volgende festivals: Kinshasa International Film Festival (2021, DRC), Belgrade International Ethnological Film Festival (2021, Servië), Cotonou International Digital Film Festival (2021, Benin), Sharjah Film Platform (2021, Verenigde Arabische Emiraten), Saint-Louis Docs - Festival International du Film Documentaire de Saint-Louis (2021, Senegal), Luxor African Film Festival (2022, Egypte), Afrika Film Festival Leuven (2022, België), New York African Film Festival (2022, VS), Zanzibar International Film Festival (2022, Tanzania) en Congo in Harlem Festival (2022, VS).

Avant-première in Vlaanderen

Een jaar geleden hield België een officiële ceremonie als eerbetoon aan de Congolese onafhankelijkheidsheld en premier Patrice Lumumba, vermoord in 1961.

In het kader van de programmatie 125/5 jaar van het AfricaMuseum en met de Congolese onafhankelijkheidsdag in het vooruitzicht, vertoont De Cinema in Antwerpen de nieuwe documentaire 'Lumumba, de terugkeer van een held' van Quentin Noirfalisse, Benoit Feyt en Dieudo Hamadi.

Na de vertoning modereert Nadia Nsayi (verantwoordelijke culturele programmatie AfricaMuseum) een gesprek met Ludo De Witte (auteur van ‘De moord op Lumumba’), Randy Kalemba (voorzitter van de culturele organisatie ICK) en het publiek.

LUMUMBA, de terugkeer van een held

61 jaar na zijn moord keert Patrice Lumumba terug naar de Democratische Republiek Congo. Of, zoals een van zijn kinderen het uitdrukte, Congo keert terug naar Congo. Lumumba werd samen met twee van zijn naaste medewerkers vermoord, midden in de Koude Oorlog en tijdens de golf van Afrikaanse onafhankelijkheden. Slechts één tand schijnt de zuurbehandeling van hun lichamen door een Belgische politieagent te hebben overleefd. Deze film vertelt het verhaal van de zeer politieke festiviteiten rond de teruggave van Lumumba's stoffelijke resten, maar probeert vooral te achterhalen wat er van Patrice Lumumba is overgebleven, in Congo en in België. Zijn moord en die op Okito en Mpolo blijven tot nu toe onbestraft.

Voorlopig enkel beschikbaar in het Frans.

Op het programma staan twee kortfilms over de dekolonisatie van musea en restitutie, en een eerste compilatie met als werktitel 'Schaduw van woorden'. Vervolgens nemen de cinéast-onderzoekers van Waza en Faire-part het publiek mee in de gesprekken die ze met Congolese artiesten, academici, museum professionals, politici, activisten uit het middenveld en mogelijke nabestaanden voerden. Het publiek krijgt zo de unieke kans om rechtstreeks in gesprek te gaan met de cinéast-onderzoekers van Waza en Faire-part.

De compilatie kwam tot stand in het kader van het Belgische federale wetenschappelijke project HOME (Human remains Origins Multidisciplinary Evaluation). HOME is een Belgisch federaal project, geleid door zeven instellingen: het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, de Universiteit van Sint-Louis - Brussel, de Université libre de Bruxelles, de Universiteit van Montreal en het AfricaMuseum. 

Over de sprekers

Patrick Mudekereza is een schrijver en cultureel operator in DR Congo met een achtergrond in chemie (Universiteit van Lubumbashi) en kunstgeschiedenis (Universiteit van Witwatersrand). Momenteel is hij cultureel directeur van het kunstcentrum Waza in Lubumbashi. Hij droeg bij aan verschillende kunstprojecten, waaronder de organisatie van de biennale in Lubumbashi, festivals als ‘Rencontres Picha’ en verschillende tentoonstellingen, zoals Congo Far West in 2012 in het AfricaMuseum. In 2015 ontving hij de Congolese nationale award voor ‘Kunst, Wetenschap en Letteren’.

Joseph K. Kasau Wa Mambwe is een visueel artiest, filmmaker en auteur uit Lubumbashi met een achtergrond in communicatiewetenschappen en een specialisatie in beeldende kunsten. Hij deed onder andere onderzoek naar parlémentaires débouts in Congo voor het kunstproject ‘Ku-Tambuka’. Hij droeg bij aan de gesprekken over collecties van menselijke resten in Lubumbashi in het kader van het HOME-project.

Stéphane Kabila is curator en onderzoeker met een achtergrond in filosofie en curatoriële praktijken. Sinds 2018 werkt hij aan kritische schrijfprojecten voor het cultureel centrum WAZA in Lubumbashi. Sinds kort is hij artistiek directeur bij Livingstone office for Contemporary Art in Zambia en tevens lid van de werkgroep Lubumbashi van het cluster Another Roadmap of Arts Education Africa. Momeneel leidt hij het artistiek programma van Afreximbank in Lubumbashi. In het kader van het HOME-project ging hij in gesprek met Congolese gesprekspartners over de collecties van menselijke resten in België en toekomstige pistes voor repatriëring in Lubumbashi.

Nizar Saleh is grafisch ontwerper, filmmaker en fotograaf. In 2013 volgde hij een filmopleiding in Kinshasa georganiseerd door INSAS. Nu volgt hij een opleiding aan Académie des Beaux-Arts. Ondertussen werkte Nizar aan verschillende documentaires en richtte hij, samen met collega cineast Paul Shemisi, het productiehuis Kimpavita Films op. In het kader van het HOME-project legde Nizar de eerste contacten met Congolese artiesten en academici in Kinshasa. 

Paul Shemisi begon met werken als camera-assistent voor buitenlandse filmploegen. Na ervaring te hebben opgedaan studeerde hij film aan Les Ateliers Action, een filmprogramma georganiseerd door Institut Supérieur des Arts in Brussel. Hij werkte mee aan verschillende films als co-regisseur, scenarist, producent en cameraman, waaronder Système K van Renaud Barret. Voor het HOME-project filmde Paul meer dan 20 gesprekken van januari tot en met maart 2022. 

Noah Matanga visueel artiest en designer met een achtergrond in design architectuur. Hij volgde een opleiding aan de Académie des Beaux-Arts in Kinshasa. Met het collectief Tosala coördineerde hij verschillende lokale festivals, waaronder ‘Kinshasa Bala bala matolo’ om lokaal talent in de kijker te zetten. Hij leidt een houtbewerking- en meubeldesigns-atelier waar straatjongeren ambachtelijke skills aangeleerd krijgen. Samen met het producers-duo Nizar en Paul werkte hij mee aan het geluid en de montage van het HOME-project. 

Dit evenement is een van de activiteiten die gepland zijn tijdens het bezoek van het kunstcentrum WAZA (Lubumbashi) en het Collectif Faire-Part (Kinshasa) in het kader van het HOME-project.