Lezing

De bouw van spoorweglijnen door het hele Afrikaanse continent bestuderen is cruciaal om de logica te begrijpen achter de kolonisatie van het land, de uitbuiting van de mensen, de winning van natuurlijke rijkdommen en het vervoer van goederen uit en naar de metropolen. De ontwikkeling van het moderne vervoer bij uitstek op het einde van de 19de eeuw in Afrika had een blijvende impact op het landschap, maar ook op de stadsplanning, en speelt vandaag nog altijd een rol in de mobiliteit van mensen, goederen en ideeën

AfricaMuseum Dag met casestudies en workshops - Bekijk het volledige programma

Gedurende een dag met lezingen zullen onderzoekers en kunstenaars door hun bijdragen een alternatieve kijk bieden op het spoorvervoer in Afrika, door de diverse verhalen die eraan zijn verbonden met elkaar te vergelijken vanuit een postkoloniaal en transnationaal perspectief. Al die narratieven moeten worden onderzocht om de schaal en complexiteit van zo een onderneming en haar menselijke, geografische, stedenbouwkundige, politieke en sociale gevolgen te kunnen begrijpen. De bijdragen zullen niet enkel op het verleden focussen, maar ook de balans opmaken van het heden en de toekomst van die spoorlijnen — sommige nog in gebruik, andere verwaarloosd, nog andere worden momenteel gerenoveerd — en van de spoorweginfrastructuur.

In de weken die aan de conferentie voorafgaan zal kunstenaar Alexandre Kyungu Mwilambwe in residentie zijn in Wiels (Brussel) en kunstenaar Arnaud Makalou in het AfricaMuseum (Tervuren). Tijdens de conferentie zullen deze kunstenaars hun standpunten delen en de invloed van de spoorwegen in hun werk toelichten. Curator Anne Wetsi Mpoma ontwikkelt en volgt de artistieke interventies op. Door in dialoog te gaan over hun onderzoek zullen kunstenaars en onderzoekers nieuwe benaderingen stimuleren voor dit belangrijke aspect van de geschiedenis. Een work-in-progress tentoonstelling — het werk van professor Johan Lagae, doctoraatsstudent Robby Fivez en hun studenten van de Vakgroep Architectuur en Stedenbouw van de UGent — zal een nieuwe cartografische lezing van verschillende soorten mobiliteit laten zien, op basis van vijf spoorweglijnen door het Afrikaanse continent heen.

Johan Lagae is Hoogleraar architectuurgeschiedenis aan de Universiteit Gent, waar hij in 2002 een doctoraat behaalde. Zijn onderzoek focust vooral op koloniale en postkoloniale architectuur en stedelijkheid in Centraal-Afrika, en daarnaast publiceerde hij ook over koloniaal bouwpatrimonium en koloniale fotografie. In 2007 was hij chercheur invité aan het Institut National de l’Histoire de l’Art te Parijs, en recent nog fellow van het Institut des Études Avancées in dezelfde stad. Hij is samensteller van twee boeken over stad en architectuur in Kinshasa, en was als curator betrokken bij talloze Congo en Afrika gerelateerde tentoonstellingen, van Het geheugen van Congo. De koloniale tijd (2005), en Congo belge (en images) (i.s.m. Magnum fotograaf Carl De Keyzer, 2010), tot, meer recent, A chacun sa maison. Housing in the Belgian Congo 1945-1960 (Brussels, 2018).

Robby Fivez studeerde in 2015 af als ingenieur-architect. Sinds de herfst van 2015 werkt hij als doctoraatsonderzoeker aan de Universiteit Gent, eerst in het kader van het door het FWO gefinancierde project Tout le Congo est un Chantier en nu als onderzoeks- en onderwijsassistent. In zijn huidige onderzoek confronteert hij de domeinen bouwgeschiedenis en koloniale geschiedenis, en probeert hij inzicht te krijgen in de materiële processen achter de productie van de gebouwde koloniale omgeving. Momenteel schrijft hij zijn doctoraatsthesis met als werktitel ‘A Concrete State. Building Ambitions in the (Belgian) Congo, 1908-1964’. Als zijtak van zijn onderzoek begon hij de transformatie van het landschap langs de spoorweglijn Matadi-Kinshasa te onderzoeken. Robby nam deel aan internationale congressen en workshops en publiceerde researchpapers en artikelen, onder andere in de Architecture Beyond Europe Journal en de Journal of Landscape Architecture.

Anne Wetsi Mpoma is kunsthistoricus, curator, auteur en eigenaar van een galerie. Ze stelt oplossingen voor om de kunsten en de verbeelding te deconstrueren en opnieuw uit te vinden voor een inclusievere samenleving. Ze is de directeur en oprichter van de Wetsi Art Gallery (2019, vzw Nouveau Système Artistique), een interdependente ruimte die bruggen bouwt met diverse, vooral institutionele doelgroepen, door het werk te laten zien van kunstenaars die gemarginaliseerd zijn door hun ‘ras’, gender, seksuele voorkeur, etnische afkomst en/of ‘beperking’. In haar essay ‘Resisting in the arts and culture in a postcolonial context’ (in Being Imposed Upon, 2020) analyseert ze de machtsrelaties tussen Belgische vrouwelijke kunstenaars van Afrikaanse origine die in de marge werken en de dominante-machthebbers op de hedendaagse kunstscene. Het tentoonstellingsproject Through her (True her) behandelt hetzelfde thema en brengt werken van die gemarginaliseerde kunstenaars in dialoog met werken die zijn opgenomen in het Gentse Stedelijk Museum voor Actuele Kunst (S.M.A.K.), op basis van de research van Pascale Obolo, co-curator van het project. Momenteel werkt ze als expert mee aan het opstellen van een eerste rapport dat een leidraad moet zijn voor de leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers die deel uitmaken van de commissie die het koloniale verleden van België en de huidige gevolgen daarvan onderzoekt.

Een productie van: UGent, AfricaMuseum and EUROPALIA Arts Festival with the support of Wiels and Bistro Tembo.

Tot 6 maart 2022 loopt in het AfricaMuseum de expo Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd. De expo toont beelden van zwarte vrouwen en vertelt het tragisch verhaal van de Zuid-Afrikaanse Saartjie Baartman, ook wel Hottentot Venus of zwarte venus genoemd. In deze MuseumTalk laten zwarte vrouwen hun stem horen. Wat is de erfenis van het verhaal van Baartman? Hoe creëren zwarte vrouwen een dekoloniale beeldvorming? En wat is het belang van rolmodellen zoals Beyoncé?

Op woensdag 23 februari 2022 om 19u30 gaat podcastmaker en moderator Reine Nkiambote in gesprek met Modi Ntambwe en Tracy Tansia. Ntambwe is gemeenschapswerker, journaliste en sociaal ondernemer. Ze schreef over feminisme in het boek Being Imposed Upon, een collectie van reflecties over vrouw- én zwart-zijn in België. Politicologe en schrijver Tansia droeg bij aan Afrolit: moderne literatuur uit de Afrikaanse diaspora.

Tot 6 maart 2022 loopt in het AfricaMuseum de expo Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd. De expo heeft bijzondere aandacht voor hedendaags racisme in de Belgische samenleving. Deze MuseumTalk gaat dieper in op racisme en voetbal. Waarom is racisme zo’n probleem in het (Belgisch) voetbal? Welke stappen heeft de Pro League ondernomen om racisme te bestrijden? Met welke inzichten kan een nieuwe generatie voetballers en fans aan de slag voor een racismevrije sport ?

Op woensdag 9 februari 2022 om 19u30 buigt professor Jeroen Scheerder (KULeuven) zich over deze vragen samen met Beloy  Beloy, auteur en ex-voetballer, Nadège Bibo-Tansia, actrice in de reeks ‘Panna’ over voetballende meisjes, en Stijn van Bever, woordvoerder van de Pro League.

Het buitengewone en tragische verhaal van 267 Congolezen die in 1897 naar de Wereldtentoonstelling in Brussel werden gebracht, een reis van vier maanden naar België om te worden tentoongesteld voor een miljoen bezoekers. De verpletterende blik van de ‘blanken’ en de kou; voor velen ziekte en dood... De doden, die in allerijl in een massagraf werden gegooid, veroorzaakten een enorme controverse in de Belgische samenleving. Een buitenproportioneel maar noodzakelijk project in de ogen van de eerste kolonisatoren die de verre wilden wilden domesticeren... Honderd jaar later keren enkele Congolese landgenoten terug naar de plaats van herinnering en ondervragen de ‘blanken’ van vandaag over de ongelooflijke geschiedenis van deze ‘mensenzoo’. Ze voeren het ritueel van ‘terugkeren naar het land’ uit als een manier om een wonde te herstellen die te zwaar is... Een film die een eeuw van stereotype percepties over Afrikanen doet herleven, met een bijna spookachtige vraag: ‘Wat is er vandaag veranderd?’.

Tot 6 maart 2022 loopt in het AfricaMuseum de expo Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd. Meerdere Europese landen voeren een debat over kolonisatie en dekolonisatie. Naar aanleiding van de Black Lives Matter-manifestaties richtte België in 2020 een parlementaire commissie ‘koloniaal verleden’ op, of ook wel de ‘Congocommissie’ genoemd. Een jaar later bracht een groep van tien experten een eerste rapport uit.

Wat zijn enkele opmerkelijke conclusies van het expertenrapport? Hoe kunnen vroegere koloniale machten een herstelbeleid uitwerken? Welke plaats moeten Afrikaanse landen en diaspora innemen in de zoektocht naar historische waarheden en herstel(betalingen)?

Op woensdag 19 januari 2022 gaat schrijver David Van Reybrouck (Congo. Een geschiedenis) in gesprek met Nanette Snoep (directeur Rautenstrauch-Joest-Museum in Duitsland), historica Gillian Mathys (Universiteit Gent) en kunsthistorica Anne Wetsi Mpoma (Wetsi Art Gallery). Mathys en Wetsi zijn lid van de expertengroep van de parlementaire commissie in België.

Tot 6 maart 2022 loopt in het AfricaMuseum de expo Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd. De expo heeft bijzondere aandacht voor de band tussen kolonialisme en racisme. De opvoering van Afrikanen in mensentuinen was een racistisch fenomeen dat ook in verschillende Belgische steden plaatsvond. Maar hoe zit het met hedendaags racisme in België? Waarom is een politiek actieplan tegen racisme belangrijk? En hoe kunnen burgers de antiracismestrijd steunen?

Op woensdag 2 februari 2022 organiseert het museum een gesprek met diversiteitsconsulent Omar Ba, Europese projectmedewerker Amina Odofin (LEVL) en Priscilla Keuppens, jongerenadviseur bij de Vlaamse Jeugdraad. De avond start met een inleiding door auteur Naima Charkaoui over racisme, wonden en veerkracht. Moderator is Salomé Ysebaert (AfricaMuseum).

Op zaterdag 29 januari 2022 signeert Naima Ckarkaoui haar boek Racisme: over wonden en veerkracht in het museum.

Tot 6 maart 2022 loopt in het AfricaMuseum de expo Mensentuin. Koloniale tentoonstellingen wereldwijd. Tijdens de Belgische kolonisatie waren miljoenen Congolezen het slachtoffer van geweld. In België werden Congolezen tentoongesteld in mensentuinen. Minstens veertien van die Congolezen stierven in Antwerpen (1894) en Tervuren (1897).

Op woensdag 12 januari 2022 om 19u30 gaat doctoraatstudent Baudouin Mena Sebu (Universiteit Antwerpen) in gesprek met historicus Maarten Couttenier (AfricaMuseum, Congo tentoongesteld), Georgine Dibua (Bakushinta) en Brussels parlementslid Kalvin Soiresse (Ecolo).

Volgende vragen staan centraal: wat weten we vandaag over de (dodelijke) slachtoffers van de kolonisatie? Hoe spelen overheden en musea een rol in herdenking ? Welke initiatieven neemt de Afrikaanse diaspora?